Związki nie są dla wszystkich, wymagają od nas ciągłego chodzenia na kompromisy i często rezygnowanie z ekspozycji naszych negatywnych cech. W tym również nasza duma może być znaczną przeszkodą w budowaniu zdrowej relacji, zwłaszcza jeśli do pary z nią kroczy nasze ego i nie pozwala nam na różne działania, takie jak przyznanie się do winy czy ustąpienie ze swojego stanowiska.


Czy duma to coś złego?
Oczywiście, że nie. Duma pomaga nam być bardziej świadomymi swojej wartości, pomaga radzić sobie z krytyką i nie pozwala nam zajmować się uwłaczającymi zajęciami. Jednocześnie te same zalety, które niesie za sobą duma, mogą stać się wadami w związku. W końcu w związku chodzimy na kompromisy i co jakiś czas musimy zrobić to, na co nie mamy ochoty. Duma jest więc czymś, co pomaga nam przetrwać na zewnątrz, ale w warunkach domowych, w rodzinie, może sprawić, że zupełnie odepchniemy od siebie naszych bliskich, zwłaszcza jeśli za każdym razem będziemy się nią zasłaniać, odmawiając pomocy czy pracy w domu.


Kiedy duma jest naszym wrogiem?
Oczywiście sama duma nie jest czymś, co przeszkadza nam w pożyciu domowym. Chodzi o często niezdrowy obraz tego, jak zachowuje się dumny człowiek. Często takie osoby nie pracują w ogóle w domu, nie sprzątają i wymagają, że wszystko będzie za nich zrobione. Nie przyznają się też, że nie potrafią czegoś zrobić, przez co mogą znacznie pogorszyć sytuację, na przykład zepsute ogrzewanie czy przeciekające rury. Nie przyznają się też, że czegoś zapomnieli. Przez to osoby, którymi rządzi niezdrowa duma, są praktycznie niezdolni do zbudowania zdrowej relacji. Do tego dochodzi jeszcze ten element, że osoby dumne nie przyznają się, że ich związek nie działa dobrze.


Czy osoba dumna nie może nad sobą pracować?
Osoba niezdrowo dumna zawsze może nad sobą pracować. Warunkiem jest jednak zauważenie, że jej zachowanie jest niewłaściwe i może szkodzić. Bez tego nie tylko nic się nie zmieni, ale osoba dumna może żyć w przekonaniu, że wszystko jest w porządku i związek jest na świetnym poziomie. Osoby dumne mogą też krzywdzić swoje dzieci wygórowanymi oczekiwaniami, przez co mogą stracić ich sympatię do siebie. Jeśli z czasem nie dostrzeżemy u siebie błędów albo jeśli nie uwierzymy innym zwracających nam na to uwagę, możemy rozbić naszą rodzinę samą naszą dumą i zachowaniami, do jakich nas ona cały czas skłania.

Czasem największe rzeczy w życiu przychodzą cicho. Nie mają fanfar, nie błyszczą, nie zatrzymują świata na moment. Zdarzają się wtedy, gdy jesteśmy zajęci czymś innym – wiadomością, powiadomieniem, własnymi myślami. A jednak to właśnie te ciche chwile decydują o tym, czy miłość do nas trafi, czy przeleci obok, niezauważona. W epoce ekranów i algorytmów łatwo przeoczyć coś, co jeszcze kilka dekad temu było nie do pomyślenia – prawdziwy ludzki sygnał, spojrzenie, gest, emocję, która mogła być początkiem czegoś więcej.

Żyjemy w świecie, w którym każdy gest można zinterpretować, zanalizować, a nawet przewidzieć. Technologia dała nam narzędzia do kontaktu, ale odebrała nam spontaniczność. Zamiast zaufać intuicji, czekamy na potwierdzenie – na wiadomość, na „match”, na reakcję. A przecież miłość często zaczyna się od tego, czego nie da się zaplanować – od błysku w oku, od nieoczekiwanego spotkania, od sygnału, który można łatwo przeoczyć.

W przestrzeni cyfrowej relacje stały się grą w interpretowanie znaków. Ktoś napisał szybciej, ktoś dodał serduszko, ktoś przestał pisać – i już tworzymy historie w głowie. Każdy gest ma znaczenie, ale tak naprawdę znaczenia nie ma żaden, jeśli nie towarzyszy mu autentyczne spotkanie. Na portalu randkowym można mieć tysiące rozmów i ani jednej chwili prawdziwej bliskości. Można rozmawiać dniami, a nie zauważyć, że ktoś naprawdę próbował się zbliżyć.

Sygnały w świecie cyfrowym są subtelne, czasem zbyt subtelne. Jedno słowo mniej, jedno „dobranoc” napisane szybciej niż zwykle – i coś umyka. Uczymy się więc analizować, zamiast czuć. Przewidujemy emocje, zamiast je przeżywać. W efekcie miłość staje się projektem, a nie odkryciem.

Czasem wspominam momenty, które mogły coś znaczyć, ale w tamtej chwili ich nie zauważyłem. Uśmiech w kawiarni, wiadomość bez odpowiedzi, pytanie, które zignorowałem, bo byłem „zbyt zajęty”. W świecie, gdzie uwaga jest towarem, łatwo zapomnieć, że relacje wymagają właśnie jej – obecności, otwartości, uważności. A miłość… ona najczęściej przychodzi wtedy, gdy patrzymy naprawdę.

W relacjach, które rodzą się przez aplikacje randkowe, problem ten urasta do rangi symbolu naszych czasów. Ludzie spotykają się, piszą do siebie, ale nie zawsze potrafią zauważyć, że coś wyjątkowego właśnie się dzieje. Między setkami profili i rozmów trudno dostrzec ten jeden, który naprawdę porusza serce. Często dopiero po czasie zdajemy sobie sprawę, że ktoś wysyłał nam sygnały – nieśmiało, delikatnie, bez presji – a my w tym czasie scrollowaliśmy dalej, szukając „czegoś lepszego”.

To nie jest tylko problem braku romantyzmu. To problem percepcji. Człowiek współczesny stał się istotą z nadmiarem bodźców, ale deficytem uwagi. Uczymy się filtrować, ale przy okazji filtrujemy też emocje. Nie zauważamy tych, którzy są prawdziwi, bo ich szczerość nie błyszczy jak sztucznie dopracowany profil. A przecież prawdziwa miłość często nie ma spektakularnego wejścia – przychodzi zwyczajnie, niepozornie, z boku.

W świecie, w którym wszystko jest dostępne natychmiast, paradoksalnie coraz trudniej coś naprawdę zobaczyć. Zamiast patrzeć, przeglądamy. Zamiast słuchać, odczytujemy wiadomości. Zamiast rozumieć, analizujemy. W tym natłoku bodźców sygnał miłości może być ledwie szeptem, który ginie w hałasie codziennych powiadomień.

Ale czy można jeszcze nauczyć się widzieć? Może tak – jeśli zrozumiemy, że technologia nie jest winna naszej ślepoty. To my decydujemy, dokąd patrzymy. Serwis dla samotnych może być miejscem pełnym szans, ale tylko wtedy, gdy człowiek potrafi czytać między wierszami. Miłość nie zawsze objawia się w wielkich słowach. Czasem to tylko jedno zdanie, napisane późno w nocy. Czasem milczenie, które coś znaczy.

Wielu ludzi wspomina dziś z żalem te „utracone rozmowy” – kogoś, kto był blisko, ale nie dostał szansy, bo nie pasował do naszych oczekiwań. Czasem ten brak reakcji, to „nie teraz”, staje się cieniem, który wraca po latach. Nie dlatego, że to była wielka miłość, ale dlatego, że mogła nią być. Bo w świecie, gdzie wszystko można przewinąć, utracony moment ma większą wagę niż kiedykolwiek wcześniej.

Człowiek współczesny żyje w przekonaniu, że zawsze może zacząć od nowa – napisać do kogoś innego, poznać kogoś nowego. Ale w tym właśnie tkwi pułapka. Bo jeśli wszystko można powtórzyć, nic nie wydaje się naprawdę ważne. Tymczasem prawdziwe uczucie zawsze wymaga wyboru. Trzeba zatrzymać się przy jednym sygnale, a nie gonić za kolejnymi. Trzeba zaryzykować, żeby nie przegapić chwili.

Na portalu dla singli łatwo uwierzyć, że miłość to kwestia algorytmu. Że wystarczy dopasowanie osobowości, wspólne zainteresowania, podobne zdjęcia. Ale prawdziwe połączenie nie wynika z danych – rodzi się z tego, co niewidoczne. Z tonu głosu, z pauzy między zdaniami, z tego, co nie da się przewidzieć. I właśnie te rzeczy przelatują obok, gdy skupiamy się na tym, co powierzchowne.

Niektóre sygnały wracają do nas po czasie – w wspomnieniach, w rozmowach, w nocach, kiedy trudno zasnąć. Myślimy wtedy: „Może to był ten moment”. To refleksja, która boli, bo pokazuje, jak bardzo nasza uwaga została rozproszona. Jak często bywaliśmy obok, ale nie obecni. Jak często serce dawało nam znak, a my go zagłuszyliśmy dźwiękiem powiadomienia.

Czasem wydaje się, że nie ma już miejsca na przypadek – że wszystko można przewidzieć, zaplanować, zaprogramować. Ale miłość wymyka się algorytmom. Pojawia się wtedy, gdy przestajemy szukać. I właśnie dlatego tak łatwo ją przeoczyć. Bo kto dziś potrafi po prostu patrzeć, słuchać, czekać – bez celu, bez planu, bez gwarancji?

Sygnał, którego nie zauważyłem, może być symbolem całego pokolenia – ludzi, którzy mają dostęp do świata, ale tracą zdolność jego przeżywania. Wśród tysięcy rozmów, dopasowań i znajomości, ginie coś najważniejszego – prawdziwe doświadczenie bycia z kimś. Nie tylko rozmowy, ale obecności. Nie tylko wymiany słów, ale wzajemnego zrozumienia.

W pewnym sensie każdy z nas ma w sobie tę historię. Ten moment, który przeszedł obok. To spojrzenie, które mogło coś znaczyć. Ten głos, który mógł zostać zapamiętany. I choć technologia daje nam miliony nowych okazji, żadna z nich nie cofnie tej jednej, którą przegapiliśmy. Bo sygnał, który się nie powtórzy, to właśnie definicja prawdziwej chwili – tej, która mogła zmienić wszystko.

Miłość w epoce cyfrowej nie znikła – tylko trudniej ją dostrzec. Nie dlatego, że jej mniej, ale dlatego, że mniej nas. Naszej uwagi, wrażliwości, obecności. A przecież to właśnie one są anteną, która odbiera najważniejsze sygnały. Wystarczy czasem zwolnić, zatrzymać spojrzenie, przeczytać wiadomość drugi raz, wsłuchać się w pauzę. Może wtedy zobaczymy to, co wcześniej umknęło – ten drobny, cichy znak, że ktoś naprawdę chciał nas poznać.

Bywają takie chwile, które w momencie wydają się niczym – krótkim spojrzeniem, gestem, może uśmiechem, który zniknął zanim zdążył się utrwalić. Dopiero po czasie zdajemy sobie sprawę, że to właśnie wtedy mogło wydarzyć się coś ważnego. Czasami to moment, gdy ktoś napisał, a my nie odpowiedzieliśmy. Innym razem to rozmowa, która mogła przerodzić się w coś pięknego, ale zabrakło odwagi, by ją kontynuować. W świecie, gdzie miłość przemyka przez ekrany, coraz częściej te drobne sygnały giną w tłumie powiadomień.

W cyfrowym świecie każdy kontakt zaczyna się od bodźca – dźwięku, powiadomienia, wibracji. Portale randkowe stały się przestrzenią, w której emocje mają swoje kody, reakcje i mechanizmy. To tam człowiek uczy się interpretować uśmiech na zdjęciu, opis profilu, krótką wiadomość. Ale im więcej czasu spędzamy w takich miejscach, tym trudniej nam dostrzec, że za tym wszystkim wciąż kryje się człowiek. Sygnały, które mogłyby być początkiem historii, znikają, bo jesteśmy przyzwyczajeni do nadmiaru. Każda nowa osoba staje się kolejnym profilem do przejrzenia, kolejną szansą, którą można odłożyć na później.

Problem polega na tym, że miłość nie czeka. Nie ma przycisku „zachowaj na później”. Nie zatrzymuje się na ekranie, nie powtarza tego samego momentu. A my, przyzwyczajeni do przewijania, zaczynamy myśleć, że wszystko można odzyskać. Że nawet uczucie ma przycisk „powtórz”. Tymczasem to właśnie ulotność stanowi o jego wartości.

Każdy z nas ma w sobie pewien rytm, wewnętrzną wrażliwość na sygnały. Ale technologia ten rytm rozstraja. Zbyt wiele bodźców, zbyt wiele rozmów, zbyt wiele emocji w zbyt krótkim czasie. Gdy poznajemy kogoś przez aplikację randkową, uczymy się reagować szybko – odpowiedzieć, zanim rozmowa się urwie, zareagować, zanim zainteresowanie minie. W tym pośpiechu nie ma miejsca na ciche gesty. Na słowo, które trzeba przeczytać dwa razy, by zrozumieć jego znaczenie. Na pauzę, która nie jest obojętnością, lecz nieśmiałością.

Technologia zmieniła też nasze rozumienie „momentu”. Kiedyś miłość rodziła się z powolnych spotkań, z rozmów prowadzonych przy kawie, z oczekiwania. Dziś moment trwa sekundę – tyle, ile trzeba, by przesunąć palcem po ekranie. Nie zdajemy sobie sprawy, że często w tych kilku sekundach tracimy coś, co mogło być początkiem historii.

Wielu ludzi mówi dziś, że „nie ma szczęścia w miłości”. Ale może to nie brak szczęścia, tylko brak uwagi? Może sygnały są wszędzie, tylko my już nie potrafimy ich odczytać. Nie dlatego, że zniknęły, ale dlatego, że nasza wrażliwość uległa stępieniu. W świecie, gdzie każda wiadomość konkuruje z dziesiątkami innych, trudno o skupienie. A przecież miłość zawsze wymagała uważności.

W relacjach rodzących się przez serwisy dla samotnych sygnały mają często zupełnie inny charakter niż w realnym świecie. To nie spojrzenie, nie dotyk, nie ton głosu. To słowa – czasem proste, czasem banalne, czasem pełne emocji. I właśnie dlatego tak łatwo je przeoczyć. W wiadomości nie słychać drżenia głosu, nie widać niepewności, nie czuć zapachu drugiej osoby. Wszystko trzeba wyczytać z treści, z rytmu pisania, z milczenia. A to wymaga empatii, której coraz bardziej brakuje.

Zdarza się, że ktoś napisał coś pozornie zwyczajnego – jedno zdanie, którego nie potraktowaliśmy poważnie. Po czasie, czytając archiwalne rozmowy, widzimy, że to był właśnie ten moment. Delikatny sygnał, który przeszedł niezauważony, bo wtedy nie byliśmy gotowi, nie mieliśmy czasu, albo po prostu nie uwierzyliśmy, że to może być coś więcej. W świecie nadmiaru emocji staliśmy się obojętni na ich subtelne wersje.

Ale czy można się tego oduczyć? Czy można odzyskać wrażliwość na te drobne, ciche gesty? Może tak – jeśli nauczymy się znów słuchać. Nie telefonów, nie powiadomień, ale siebie nawzajem. Bo to nie technologia jest winna, że miłość przelatuje obok – to nasz pośpiech, nasze rozproszenie, nasza niecierpliwość.

Miłość zawsze wysyła sygnały. Czasem to spojrzenie, które zatrzymuje się sekundę dłużej niż zwykle. Czasem wiadomość napisana zbyt późno w nocy. Czasem cisza, która nie jest obojętnością, ale czekaniem. W świecie cyfrowych relacji te sygnały wciąż istnieją, tylko nauczyliśmy się ich nie zauważać.

Wielu ludzi traktuje dziś relacje jak grę w możliwości – jeśli coś nie wychodzi, zawsze można wrócić do platformy randkowej i spróbować ponownie. Ale w tym mechanizmie ginie coś istotnego – zdolność do docenienia tego, co właśnie trwa. Zamiast budować, szukamy. Zamiast zatrzymać się, idziemy dalej. I tak przelatują nam obok ludzie, emocje, szanse.

Czasem miłość jest tuż obok, ale nie wygląda tak, jak się spodziewaliśmy. Nie pasuje do naszego ideału, nie spełnia oczekiwań. I dlatego jej nie zauważamy. Dopiero po czasie rozumiemy, że to właśnie te „nieidealne” osoby miały w sobie coś prawdziwego. Ale w świecie, w którym każdy ma nieograniczony wybór, łatwo uwierzyć, że zawsze znajdzie się ktoś „lepszy”.

W tym sensie technologia stworzyła złudzenie kontroli. Wydaje nam się, że możemy wybrać, kogo pokochamy, że to kwestia dopasowania. Ale prawda jest taka, że uczucie nie pyta o nasze preferencje. Ono po prostu przychodzi. I często odchodzi, jeśli nie zostanie zauważone.

Czasami to nie świat jest zbyt szybki, tylko my jesteśmy zbyt zajęci, by patrzeć. A przecież miłość, ta prawdziwa, nie potrzebuje wielkich gestów. Potrzebuje obecności. Jednego uważnego spojrzenia, jednej szczerej odpowiedzi, jednego momentu zatrzymania. W epoce nieustannego pośpiechu to właśnie uważność staje się nową formą odwagi.

Nie sposób policzyć, ile relacji nie narodziło się tylko dlatego, że ktoś nie zauważył sygnału. Czasem to jedno nieodczytane powiadomienie, czasem brak reakcji, czasem zwykłe zmęczenie. Ale w każdej takiej historii jest coś wspólnego – niewidzialna strata. Nie spektakularna, nie dramatyczna, ale cicha. Taka, która wraca nocą, gdy telefon milczy, a my zastanawiamy się, czy mogliśmy postąpić inaczej.

W świecie cyfrowych połączeń tęsknimy za czymś, co jest trudne do uchwycenia – za autentycznym momentem. Za czymś, co nie zostało zaprogramowane, co po prostu się wydarzyło. Może dlatego te przelotne sygnały mają w sobie taką moc – bo są ostatnim śladem spontaniczności w epoce, która wszystko analizuje i porządkuje.

Nie zawsze da się zatrzymać to, co przelatuje. Ale można nauczyć się patrzeć uważniej. Można zwolnić, nie oceniać zbyt szybko, dać szansę tym, którzy nie błyszczą od pierwszej chwili. Czasem właśnie tam, gdzie nie spodziewamy się niczego wyjątkowego, czeka coś najprawdziwszego.

Sygnał, którego nie zauważyłem, nie musi być historią straty. Może być lekcją. Przypomnieniem, że miłość nie zawsze przychodzi w głośny sposób. Że czasem to my musimy nauczyć się ciszy, by ją usłyszeć. Że trzeba czasem odłożyć telefon, spojrzeć na drugiego człowieka, i po prostu być.

Bo prawdziwy sygnał miłości nie ma formatu powiadomienia. Nie da się go zmierzyć, przewidzieć, ani zaplanować. To moment, który dzieje się w nas – wtedy, gdy jesteśmy gotowi zobaczyć więcej niż ekran.

Artykuł napisany we współpracy z portalem randkowym dla 40 latków - 40latki.pl

Chociaż żyjemy coraz bliżej siebie i z racji doskonałej technologii mamy możliwość natychmiastowego kontaktowania się z ludźmi z całego świata, stajemy się coraz bardziej samotni i wyobcowani. W dzisiejszych czasach nie ma już konieczności obcowania z drugim człowiekiem, by coś kupić, załatwić, w pracy czy dla relaksu. Dziś wszystkie te usługi załatwić możemy online. Internet zapewnia nam pracę, rozrywkę i zakupy potrzebne do życia. Zapominamy o konieczności towarzystwa żywych osób, aż w końcu okazuje się, że nie mamy gdzie ich poznać. Wtedy do głosu dochodzi internet i ułatwia nam nawet to.

Portale randkowe to współczesna odmiana randek w ciemno. Kiedyś na taką randkę mogli wysłać nas znajomi, a dzisiaj nawet to robi bezduszny komputer. Ale idea pozostała ta sama - nadal mamy szansę spotkać się z nieznaną wcześniej osobą, poznać się, zakochać lub choćby zaprzyjaźnić. I to jest jakaś szansa dla samotnych. Ale zacząć należy od założenia profilu na portalu randkowym

To tylko kilka minut. Nie warto ich jednak bagatelizować - lepiej się przyłożyć, by osiągnąć sensowne rezultaty - niezależnie od tego, czy szukasz partnera na dłuższy związek, czy tylko przelotnej miłostki (choć dobrze to zaznaczyć w profilu, by nie rozczarować i nie zniechęcać do pomysłu szukania znajomości w sieci poznanych osób), czy nawet jedynie przyjaźni. Każde podejście bowiem wymaga przedstawienia innych atutów.

Zakładając profil na portalu randkowym, zacząć należy od przedstawienia się. Nick, czyli nazwa użytkownika widnieć będzie jako nazwa profilu, czyli swoista wizytówka. To pierwsze co zobaczą nieznajomi, więc warto, by nick był zachęcający i mówił cokolwiek o tobie. Użycie imienia lub przezwiska jest dobrym pomysłem, szczególnie gdy jest ono unikalne (a nie na przykład "kotek"). W ten sposób inni szybko Cię skojarzą i będą się do ciebie zwracać tak, jak chcesz. Dobrą praktyką jest umieszczenie informacji o swoim wieku od razu w nicku (za pomocą daty urodzenia a nie faktycznego wieku - w ten sposób posiadając ten sam profil przez dłuższy czas nie trzeba modyfikować nieaktualnego nicka). Jeśli szukasz osób ze swojej okolicy, możesz zwiększyć swoje szanse, dopisując do nicka znany w Twoich stronach skrót nazwy miasta, w którym mieszkasz. Przykładowym nickiem może więc być „Jan99Wawa”. Jeśli jednak zależy ci na anonimowości wśród znajomych (nie chcesz, żeby odnaleźli twój profil), wpisz tam coś, co nie rzuci im się w oczy, a wygląda na tyle ciekawie, by zainteresować tych, których szukasz (na przykład szukając towarzystwa do biegania w Krakowie wpisz nick "joggingKrk".

Opis profilu to kluczowa kwestia. Powinien być zwięzły, ale zawierać wszystkie informacje i wymagania, z którymi zapozna się każda osoba, zachęcona opisem (i zdjęciem). Jeśli, przykładowo, nie znosisz palaczy lub szukasz osoby bezdzietnej, napisz o tym by tacy użytkownicy nie marnowali swojego i twojego czasu. Jeśli samemu palisz dużo, zaznacz to w profilu, by z kolei nie zawodzić tych, którzy nie szukają palących. Zbyt obszernego opisu nikt nie przeczyta, a potencjalna znajomość może się zniechęcić i nie przeczytać nawet pierwszego zdania. Z drugiej strony, jeśli szukasz jednej, konkretnej osoby i nie idziesz na ilość odwiedzających, możesz zaryzykować mniejszą ilość odwiedzających i piszących, by od razu przedstawić swoje oczekiwania i sprawić, by od razu wiedzieli o tobie jak najwięcej.

Do profilu warto dołączyć zdjęcie, Nie koniecznie zdjęcie twarzy. Jeśli zamierzacie dbać o swoją prywatność, unikajcie pokazywania twarzy. Możecie wysłać takie zdjęcie po chwili rozmowy, a nie publicznie. Najlepiej by fotka odzwierciedlała to, czego szukacie. Szukając partnera do joggingu, wstaw swoją fotkę w czasie biegania, a jeśli zamierzasz zaprosić drugą stronę na kolację, pokaż siebie w takim otoczeniu. Pamiętaj, że tutaj także najważniejsza jest szczerość. Zbyt dobre zdjęcie wzbudzi podejrzenie, że zostało ściągnięte z internetu. Lepiej wstawić coś, co budzi pozytywne emocje i skojarzenia. Jednocześnie zwróć uwagę, by zdjęcie nie prezentowało żadnych innych osób, bo mogą sobie tego nie życzyć, a do tego nie chcesz chyba, by oglądający wziął osobę stojącą obok za tą, z którą pisze.

Na koniec sprawdź czy twój profil jest wystarczająco przejrzysty i czy informacje, które miały się wybijać są dobrze widoczne. Oraz czy łatwo i dobrze czyta się zawarte informacje. Czy wynika z niego kim jesteś, kogo szukasz i w jakim celu zakładasz konto. Jeśli wszystko jest dobrze, umieść profil w sieci i czekaj na osoby, które się do ciebie odezwą. Ale jednocześnie samodzielnie odzywaj się do tych osób, których profile przyciągnęły twoją uwagę. Tylko w ten sposób zmaksymalizujesz swoją szansę na walkę z samotnością i wyobcowaniem, wykorzystując do tego celu narzędzie, które, być może, jest jego przyczyną