Istnieje moment, w którym serce zaczyna bić szybciej, myśli koncentrują się wokół jednej osoby, a rzeczywistość nabiera intensywniejszych barw. Zakochanie – to słowo, które budzi w ludziach emocje tak silne, że trudno je racjonalnie opisać. Wydaje się, że to uczucie, które potrafi zawładnąć nami całkowicie, wyrwać z codziennej rutyny i sprawić, że świat staje się miejscem pełnym obietnic. Jednak po pewnym czasie euforia mija, namiętność ustępuje miejsca spokoju, a miejsce impulsu zajmuje stabilność. Wtedy wkracza coś, co nazywamy przywiązaniem. I to właśnie w tym momencie wiele osób zaczyna się gubić – czy to wciąż miłość, czy już tylko przyzwyczajenie?
Psychologia od dawna stara się rozróżnić te dwa stany – zakochanie i przywiązanie – bo choć na pierwszy rzut oka wyglądają podobnie, mają zupełnie inne mechanizmy, funkcje i skutki. Zakochanie jest jak ogień – intensywne, krótkotrwałe, pełne pasji. Przywiązanie przypomina raczej żar pod popiołem – ciche, stabilne, długotrwałe. Oba uczucia są potrzebne, ale każde z nich prowadzi inną ścieżką.
Zakochanie jest w dużej mierze biologiczne. W mózgu osoby zakochanej aktywują się obszary odpowiedzialne za nagrodę, przyjemność i uzależnienie. Uwalniane są neuroprzekaźniki, takie jak dopamina, serotonina czy noradrenalina, które sprawiają, że czujemy euforię, ekscytację, obsesję myśli o drugiej osobie. Zakochanie przypomina zatem uzależnienie – nieprzypadkowo niektórzy badacze porównują je do działania kokainy. W tym stanie ludzie widzą ukochaną osobę przez pryzmat ideału, ignorując jej wady i racjonalne przesłanki.
W tym okresie często tracimy dystans. Każdy uśmiech ukochanej osoby wydaje się czymś magicznym, każdy gest nabiera znaczenia. To faza, w której myślimy bardziej sercem niż rozumem, w której dominują emocje, instynkt i pożądanie. Zakochanie ma w sobie coś z szaleństwa – nie bez powodu literatura i sztuka od wieków przedstawiają zakochanych jako postacie rozdarte między euforią a cierpieniem.
Ale zakochanie nie może trwać wiecznie. Mózg nie jest w stanie utrzymać tak intensywnego stanu emocjonalnego przez długi czas. Z biologicznego punktu widzenia to naturalny mechanizm – po okresie euforii, który trwa średnio od kilku miesięcy do dwóch lat, układ nerwowy zaczyna się stabilizować. Wtedy do głosu dochodzi inny rodzaj więzi – przywiązanie.
Przywiązanie to już nie fala emocji, lecz ocean spokoju. To uczucie, które rozwija się z czasem, gdy poznajemy drugą osobę w codzienności – jej przyzwyczajenia, reakcje, słabości. Nie ma już miejsca na idealizację, ale pojawia się coś głębszego: zrozumienie i akceptacja. Przywiązanie to uczucie, które daje poczucie bezpieczeństwa. To dzięki niemu chcemy być obok drugiej osoby nie dlatego, że daje nam emocjonalny dreszcz, ale dlatego, że czujemy się przy niej spokojni, zrozumiani i potrzebni.
W przywiązaniu nie chodzi o ciągłą ekscytację, ale o trwałość. To ono sprawia, że pary pozostają razem mimo trudności, że potrafią przetrwać kryzysy i codzienność. Niektórzy mylą je z rutyną, ale to błąd. Przywiązanie nie oznacza braku emocji – to raczej ich dojrzała forma. W miejscu, gdzie kiedyś była euforia, pojawia się zaufanie, lojalność i ciepło.
Psychologowie zauważają, że zakochanie i przywiązanie nie są przeciwieństwami – jedno może prowadzić do drugiego. Zakochanie często jest początkiem, zapalnikiem, impulsem, który łączy ludzi. Ale to przywiązanie decyduje o tym, czy związek przetrwa. Bez niego uczucie gaśnie tak szybko, jak się pojawiło.
Problem polega na tym, że współczesna kultura często gloryfikuje zakochanie, a nie przywiązanie. Filmy, piosenki i powieści skupiają się na emocjach pierwszych miesięcy – na pożądaniu, fascynacji, namiętności. Rzadko pokazują to, co dzieje się później – cichą, codzienną miłość, która nie potrzebuje fajerwerków, by być prawdziwa. A przecież to właśnie ta druga forma uczucia jest fundamentem długotrwałych relacji.
Przywiązanie wymaga wysiłku. Nie jest czymś, co dzieje się samo. Potrzebuje czasu, zaufania i wzajemnego zaangażowania. Nie da się go osiągnąć, jeśli relacja opiera się wyłącznie na emocjach i fizyczności. W miarę jak zakochanie przemija, ludzie stają przed wyborem: albo zaczną budować coś głębszego, albo odejdą, szukając znowu tego pierwszego dreszczu. I tu pojawia się największy problem współczesnych związków – mylenie zakochania z miłością.
Wielu ludzi sądzi, że skoro nie czują już tej samej ekscytacji co na początku, to znaczy, że uczucie wygasło. Tymczasem w rzeczywistości może to być naturalny etap przejścia w coś trwalszego. Przywiązanie to nie koniec miłości – to jej dojrzała forma. Ale by ją zrozumieć, trzeba dojrzeć emocjonalnie.
Gdy euforia zakochania powoli ustępuje, a rzeczywistość zaczyna przypominać rytm codziennych obowiązków, wiele osób doświadcza rozczarowania. To moment, w którym zderzamy się z prawdziwą osobą, a nie z jej wyidealizowanym obrazem. Zaczynamy dostrzegać wady, różnice, niedoskonałości. Właśnie wtedy rodzi się pytanie: czy to nadal miłość, czy tylko przywiązanie?
To, co czujemy w tym okresie, nie jest ani jednym, ani drugim w czystej postaci. To proces transformacji. Zakochanie, oparte na biologicznych impulsach, musi ustąpić miejsca więzi budowanej na świadomości, zaufaniu i wspólnych doświadczeniach. Miłość nie znika – zmienia tylko swój kształt. Z namiętnego ognia staje się żarem, który daje ciepło, ale nie parzy.
Z neurobiologicznego punktu widzenia, w fazie przywiązania aktywne są inne substancje chemiczne niż w okresie zakochania. Zamiast dopaminy, która odpowiada za euforię, pojawia się oksytocyna i wazopresyna – hormony odpowiedzialne za poczucie bliskości, bezpieczeństwa i więzi. To dzięki nim czujemy, że „znamy” drugą osobę i że możemy jej ufać. Zakochanie to ekscytacja nowością, przywiązanie – komfort znajomości.
Jednak przywiązanie ma też swoją ciemniejszą stronę. Czasem może przerodzić się w zależność emocjonalną, w lęk przed utratą, w potrzebę kontroli. Wtedy nie jest już zdrowym fundamentem miłości, ale więzieniem, w którym obie strony czują się uwięzione. Prawdziwe przywiązanie nie opiera się na strachu, lecz na wolności – na wyborze bycia z drugą osobą, mimo że można by odejść.
W miłości dojrzałej przywiązanie nie zabija pasji, ale ją stabilizuje. Nie chodzi o to, by emocje zgasły, lecz by nie były już destrukcyjną siłą. W zdrowym związku zakochanie i przywiązanie współistnieją – pierwsze daje ogień, drugie daje tlen. Bez jednego płomień gaśnie, bez drugiego spala się zbyt szybko.
Często mówi się, że zakochanie jest ślepe, a miłość widzi wszystko. I coś w tym jest. Kiedy się zakochujemy, patrzymy przez pryzmat emocji, widząc tylko to, co chcemy zobaczyć. Ale gdy przywiązanie się rozwija, zaczynamy widzieć całą osobę – z jej zaletami i wadami. To dopiero wtedy możemy naprawdę wybrać, czy chcemy z nią być. Bo miłość to nie impuls, lecz decyzja.
Zakochanie mówi: „nie mogę bez ciebie żyć”, przywiązanie mówi: „chcę z tobą żyć”. Pierwsze jest potrzebą, drugie – wyborem. W pierwszym dominuje pragnienie posiadania, w drugim – pragnienie współistnienia. I choć jedno może być początkiem drugiego, tylko przywiązanie tworzy przestrzeń, w której miłość może rosnąć.
Zrozumienie różnicy między tymi dwoma uczuciami ma ogromne znaczenie w budowaniu relacji. Wiele rozstań, zdrad czy frustracji wynika właśnie z tego, że ludzie nie potrafią zaakceptować przejścia z fazy zakochania do fazy przywiązania. Gdy emocje cichną, wydaje im się, że coś się skończyło, tymczasem dopiero wtedy zaczyna się prawdziwa bliskość.
Niektórzy całe życie gonią za stanem zakochania, uzależniają się od emocjonalnych uniesień, skaczą z relacji w relację, szukając kolejnej dawki dopaminy. Ale każda taka historia kończy się podobnie – chwilową euforią i pustką. Przywiązanie wymaga odwagi, bo oznacza konfrontację z rzeczywistością, z własnymi lękami, z niedoskonałościami drugiego człowieka. Ale właśnie tam, w tej codzienności, kryje się prawdziwa miłość.
Miłość to nie tylko motyle w brzuchu. To także wspólne milczenie po kłótni, wspólne śniadania, troska w chorobie, zaufanie, które przetrwa próbę czasu. To zdolność do pozostania nawet wtedy, gdy emocje nie są już tak gwałtowne jak kiedyś. Bo w miłości nie chodzi o to, by zawsze czuć to samo – chodzi o to, by chcieć być razem mimo zmian.
Zakochanie i przywiązanie to dwie drogi prowadzące do tego samego celu – zrozumienia, czym naprawdę jest bliskość. Jedno rozpala serce, drugie daje mu spokój. I choć często je mylimy, to właśnie dzięki temu uczymy się, czym jest prawdziwa dojrzałość emocjonalna. Bo tylko ten, kto potrafi przejść przez ogień zakochania i znaleźć w nim spokój przywiązania, wie, co znaczy naprawdę kochać.
Temat stary jak świat, ale niestety jeden z najczęstszych powodów, przez który związki krótkie, jak i te bardzo długie, a także małżeństwa, gdzie tak wiele wspólnego łączy oboje ludzi rozpada się i biorąc pod uwagę, jak działa ludzki umysł, rozpad związku w takiej sytuacji jest rzeczą naturalną. Zdrada to najgorsza z możliwych psychicznych krzywd, jakie można wyrządzić partnerce lub partnerowi.
W większości przypadków osoba będąca winną zdrady żałuje swojego czynu, jednak tak naprawdę dalsze wspólne życie jest decyzją osoby pokrzywdzonej, bo to właśnie osoba ta zadecyduje o przyszłości związku. Niemal każdy wie, iż zdecydowana większość rezygnuje z dalszych relacji ze swoim partnerem, ponieważ upokorzenie jest zbyt wielkie, aby móc na nowo zaufać tej samej osobie. Dając drugą szansę, musimy liczyć się z konsekwencjami i ryzykiem. Jeśli ktoś zdradzi raz, zrobi to drugi? Niekoniecznie, ale niestety jest duże prawdopodobieństwo. Zwłaszcza kiedy para jest małżeństwem, bardzo ciężko jest ułożyć życie na nowo. Osoby, które zdradzają, zazwyczaj z lekką ręką traktują wiele życiowych spraw, ponieważ stały związek i poświęcenie dla ukochanej osoby, jak również założonej rodziny jest efektem wysoko stawianych sobie wartości w życiu i dojrzałości psychicznej i emocjonalnej.
Szekspirowski bohater, odczuwając melancholię, Danię nazywa “więzieniem”; Hamlet dziś zostałby zupełnie zmarginalizowany w swej opinii - to kraj ludzi najszczęśliwszych na świecie, co zgodnie podają wszelkie rankigi i badania ludzkiego szczęścia. W tym nieodległym od nas przytulnym kraju życie jest “hyggelig” - właśnie tak ciepłe i miękkie, jak trudna wymowa tego pojęcia, które powinno się wymawiać jak “hu/ygr”. Nie ma dosłownego tłumaczenia tego, czym jest “hygge” - nie jest to ani po prostu szczęście, ani tym bardziej modna dziś “uważność” czy “dobrostan” (z ang. wellness/wellbeing) i związany z tym nieomal “przemysł szczęścia”. Słowo ma bowiem wiele odcieni znaczeniowych, z których najbardziej centralne jest “błogość, zaowolenie, przyjemna chwila, dobry nastrój, miła atmosfera, opieka, poczucie bezpieczeństwa”. To swoisty zlepek znaczeniowy, który grozi tym, że w pewnym momencie wszystko, co pozytywne staje się “hygge” - i tak mamy “hygge-mieszkania” i cały przemysł dizajnersko-wnętrzarski, “hygge-modę” i topowe blogi modowe o ubraniach skandynawskich i duńskich szczególnie, “hygge-przedmioty” - zwłaszcza nastrojowe świeczki zapachowe, ledowe, dyskretne boczne oświetlenie do kuchni czy łazienki albo salonu - najbardziej “hyggowych” miejsc w naszych mieszkaniach i domach. Co to właściwie jest to “hygge” i jak je rozumieć?
Doświadczaliście je Państwo nie raz: proszę sobie wyobrazić, że leżycie na plaży nad egzotycznym morzem na wyspie z palmami, w ręku trzymacie gin z tonikiem, na kolanach leży fascynująca lektura, a dokoła są uśmiechnięci ludzie; czas przyjemnie zwalnia, nie trzeba sie nigdzie spieszyć, telefon jest wyłączony i nie ma z “tyłu głowy” żadnych zleceń firmowych “na wczoraj”; to wtedy są kameralne momenty, kiedy można przeżyć “hygge”. Jest przeciwieństwem nie tylko stresującego trybu życia, ale i stresującej mody na “zdrowy tryb życia” (gin z tonikiem), a także “techniki motywacyjne i aktywizujące” oraz wszelka stresująca “praca z ciałem”. Nic-nie-robienie nie jest łatwe - gdy współczesny człowiek jest niemal zrośnięty z telefonem, tabletem i laptopem, bardzo trudno początkowo przestawić się na tryb “off-line”, zwolnić, zatrzymać się, przystanąć…
Skąd wzięła się moda na hygge, czyli duński sposób na odwiecznie i w wielu przypadkach stale nas zawodzące i rozczarowujące szczęście doczesne? Dania to mały kraj, z sześcioma milionami ludności, niskim bezrobociem, rozbudowaną siecią świadczeń socjalnych, z niewielkimi różnicami między najlepiej i najgorzej zarabiającymi, a przy tym specyficznym klimatem społecznym, gdzie w obliczu wielu zawieruch dziejowych bardziej niż rywalizacja liczą się współpraca, społecznikostwo, utrzymywanie zdrowych relacji sąsiedzkich i rodzinnych; gdzie polityka nie ingeruje tak bardzo w prywatne przestrzenie. Dania ma przez połowę roku chłodną pogodę, stąd Duńczycy częściej spędzają w domu, skąd dzięki technologii mogą wykonywać pracę zdalną; więzi rodzinne są mocniejsze, a zamiast indywidualnej ścieżki “samospełnienia” liczy się nastawienie na potrzeby bliskich i empatia, którą przejawiają w wysokim stopniu.
Ludzkość od samych początków istnienia, nadal mimo wysiłków nauki spowitych tajemnicą, poszukiwała recepty na “wieczne szczęście”, eliksir młodości, a nawet alchemiczny kamień nieśmiertelności. Filozofowie i prorocy bardzo podobnie pojmowali los ludzki jako ciężki, lokując złote czasy w mitycznym edenie lub w krainie złotego eldorado; dopiero później sformułowano maksymę “carpe diem”, czyli “łap chwilę”, żyj i ciesz się z małych rzeczy. Zamiast wielkich czynów wojennych czy w dziedzinie sztuki, rozpoczęto poszukiwanie szczęścia w małych, drobnych sprawach codzienności; taki właśnie jest “hygge” - drobne przyjemności, miłe niespodzianki sprawiane najbliższym, wśród których Duńczycy spędzają o wiele więcej czasu niż reszta Europy.
Samo słowo wywodzi się ze staronordyckiego i pierwotnie oznaczało tam “myśleć” lub “być zadowolonym”; potem poprzez język norweski w XIX wieku zostało przejęte przez kulturę duńską i od razu stało się hasłem wywoławczym dla różnych bardzo spraw, które łączy jedno - mają nieść błogość, spokój i zadowolenie, nie mające jednak nic wspólnego z poszukiwaniem skrajnych doznań (ekstazy, rozkoszy), lecz raczej ze swobodną medytacją nad płynącą wolno rzeką, zachodzącym z wolna słońcem czy cieknącym i lekko szeleszczącym kranem, którego nie trzeba od razu reperować.
Zjawisko “hygge”, tak naturalne dla Duńczyków, jak wolność dla Amerykanów czy specyficzne zwyczaje kulinarne Włochów, staje się zrozumiałe, gdy popatrzymy szerzej: ludzie nie chcą już - jak w średniowieczu - czekać na sławę pośmiertną albo nawet nagrodę w zaświatach, lecz czuć się spełnionymi już “tu i teraz”; na temat szczęścia wiele napisano, a najważniejszym kontekstem dla “hygge” jest z jednej strony wspomniane hasło “carpe diem”, mające starożytny rodowód, jak i romantyczne filmy z nieodzowną atmosferą na kolacji przy świecach we dwoje; to jednak jeszcze nie tłumaczy swoistości tego, co pod pojęciem “hygge” rozumieją sami zainteresowani. Po pierwsze, oni sami dziwią się, że tak trudno Europejczykom zrozumieć, że hyggelig nie łączy się ani trochę z postawą konsumocyjną, a tym bardziej - hedonistyczną. Prędzej ze stoicką mądrością w przyjmowaniu i akceptacji drobnych przyjemności, które niesie nie życie oglądane w całości, lecz każdy jeden dzień z osobna. Jednak i to nie jest wyróżnikiem hygge, ponieważ każdy naród ma swoje “hygge” - i tak np. dalekowschodnia sztuka parzenia herbaty i związany z tym wielogodzinny nieraz rytuał czy brazylijskie świętowanie karnawału to też odpowiedniki bycia w hygge; jednak specyficzne dla Duńczyków jest co innego: wspólne spędzanie dużej ilości czasu, niezależnie od przeszków i trudności w relacjach, bez względu na trudną nieraz w Danii pogodę i klimat; to sztuka bycia razem bez ciążącego uczucia, że “trzeba już iść”, coś załatwić, albo usiąść ze słuchawkami i zanurzyć się w muzyce; zamiast tego Duńczycy słuchają muzyki razem, a pomaga im w tym sieć małych, nastrojowych karczm i gospod, gdzie można zjeść regionalne i zdrowe posiłki, i popatrzeć bez robienia niczego na rozciągający się za oknem elegijno-melancholijny nieco pejzaż, pełen łąk i wrzosowisk.
Żeby zrozumieć, dlaczego Duńczykom udaje się to, czego nie udaje się nawet sąsiadom, trzeba wyjaśnić, że kraj jest mały, co sprzyja poczuciu wspólnoty i zbudowanej na wspólnych kodach kulturowych tożsamości narodowej; Duńczycy są przywiązani do dobrych tradycji, a zarazem otwarci na wszystko, co nowoczesne; z jednej strony z Danii płynie rzeka mleka i wyjeżdża w świat świetne masło, do kultury krajów ościennych przenika literatura (Hans Christian Andersen był Duńczykiem), a z drugiej - to świetnie zorganizowane państwo, mimo najwyższego poziomu podatków, które umożliwiają utrzymanie małej grupy bezrobotnych z daleka od śladowej szarej strefy, państwo rzeczywiście przyjazne obywatelom. Stąd tak chętnie odwiedzane przez Niemców czy Szwedów.