Poszukiwanie szczęścia to podróż, którą każdy z nas odbywa na swój sposób, ale często w kierunku, który wyznacza świat zewnętrzny: sukces zawodowy, zdobycie dóbr materialnych, idealne relacje. Coraz więcej osób odkrywa jednak, że prawdziwe szczęście i harmonia płyną nie z tego, co zewnętrzne, lecz z wewnętrznego spokoju i akceptacji siebie. Życie w harmonii z sobą i światem to przede wszystkim życie świadome, oparte na zgodzie z własnymi wartościami i głębokim szacunku dla tego, co nas otacza. To droga, która wymaga odwagi, ale przynosi autentyczne poczucie spełnienia i szczęścia.
Jednym z fundamentów życia w harmonii jest akceptacja siebie. Zdarza się, że poszukując szczęścia, skupiamy się na zmianie tego, co w sobie widzimy jako niewłaściwe. Wierzymy, że szczęście pojawi się, kiedy staniemy się lepsi, bardziej doskonali. Prawda jest jednak taka, że kluczem do wewnętrznego spokoju jest zrozumienie i zaakceptowanie siebie takimi, jacy jesteśmy teraz. To akceptacja naszych wad i niedoskonałości, a także umiejętność wybaczenia sobie błędów i trudnych doświadczeń z przeszłości. Dzięki akceptacji uczymy się, że nie musimy być idealni, aby być szczęśliwymi – wystarczy, że jesteśmy autentyczni i w zgodzie z własnym wnętrzem.
W harmonii z sobą żyjemy wtedy, gdy zaczynamy dostrzegać, co jest naprawdę istotne dla naszego wewnętrznego świata. Wartości, którymi się kierujemy, powinny stanowić naszą latarnię, wskazującą, jak żyć w zgodzie ze sobą. Codzienność może być pełna obowiązków, pośpiechu i presji, by spełniać oczekiwania innych. Życie w harmonii to świadome budowanie przestrzeni na to, co naprawdę ma znaczenie. Oznacza to dbanie o czas dla siebie – na rozwijanie pasji, na odpoczynek, na przemyślenia i na rozwój. Kiedy umiemy wsłuchać się w swoje potrzeby i wyznaczyć swoje priorytety, życie staje się bardziej zrównoważone, a my zyskujemy wewnętrzną stabilność.
Kolejnym krokiem do odnalezienia harmonii jest pielęgnowanie bliskich relacji z innymi. Ludzie, których kochamy i którzy nas wspierają, są nieocenionym źródłem szczęścia i poczucia przynależności. Życie w harmonii z otoczeniem polega na autentycznym zaangażowaniu się w relacje z innymi, na szczerych rozmowach, wyrażaniu swoich uczuć i słuchaniu tego, co inni mają do powiedzenia. Bliskość i zrozumienie, które płyną z relacji opartych na szacunku i wsparciu, sprawiają, że czujemy się bardziej spełnieni. Harmonia z innymi to także akceptacja ich wad i odmienności – to, co czyni nas różnymi, wzbogaca relacje, ucząc nas otwartości i empatii.
Życie w harmonii z sobą i światem oznacza także docenianie chwili obecnej. W dzisiejszym świecie, gdzie wszystko dzieje się szybko, a my często myślimy o przyszłości lub analizujemy przeszłość, łatwo zapomnieć, że jedyne, co naprawdę posiadamy, to teraźniejszość. Uważność, czyli zdolność do pełnego przeżywania chwili obecnej, pozwala nam czerpać radość z drobnych rzeczy – zapachu porannej kawy, śpiewu ptaków czy ciepłego słońca na skórze. To prosty sposób na odnalezienie harmonii w codziennym życiu, który pozwala nam zwolnić i docenić wszystko, co nas otacza. Praktyka uważności pomaga w przeżywaniu życia bardziej świadomie, a także uczy nas, że szczęście można odnaleźć nawet w najmniejszych momentach.
Równowaga to także troska o nasze środowisko i szacunek dla natury. Życie w harmonii ze światem to uznanie, że jesteśmy częścią większej całości, i zrozumienie, że nasze działania mają wpływ na otaczający nas świat. Dbanie o środowisko, wybieranie ekologicznych rozwiązań, ograniczanie nadmiaru – wszystko to jest częścią życia, które jest zrównoważone i w zgodzie z naturą. Kiedy dbamy o Ziemię, czujemy, że nasze działania mają znaczenie, a to przynosi poczucie odpowiedzialności i satysfakcję. Świadomość, że nasze codzienne wybory mogą chronić planetę, wzbogaca nasze życie i dodaje mu głębi.
Życie w harmonii to także akceptacja zmienności i umiejętność radzenia sobie z przeciwnościami. Często wydaje się, że harmonia oznacza brak trudności, ale prawdziwa równowaga polega na umiejętności odnajdywania spokoju nawet w trudnych chwilach. Życie przynosi wyzwania, a emocje, takie jak smutek, lęk czy gniew, są naturalną częścią naszej egzystencji. Harmonia z sobą polega na akceptacji tych emocji, a nie na ich tłumieniu – to zdolność do przeżywania każdego stanu emocjonalnego i wyciągania z niego lekcji. Dzięki temu trudne momenty stają się częścią naszej drogi do szczęścia, a my uczymy się, jak lepiej radzić sobie z życiowymi zmianami.
Harmonia z sobą i światem to podróż, która nie ma określonego końca. To proces ciągłego odkrywania siebie, poznawania tego, co przynosi nam spokój, i umiejętności dostosowywania się do zmian. Każdy dzień jest okazją, by uczyć się czegoś nowego o sobie, rozwijać relacje z innymi i odkrywać piękno świata wokół nas. Żyjąc w zgodzie z sobą i szanując otaczającą nas rzeczywistość, odnajdujemy głębsze, bardziej trwałe szczęście, które nie jest zależne od tego, co mamy, ale od tego, kim jesteśmy.
Nikt z nas nie lubi być samotny dlatego najczęściej łączymy się w pary. Ze związkami bywa bardzo różnie. Duża część z nich rozpoczyna się od wielkiego zakochania, kiedy to tygodniami jesteśmy bardzo szczęśliwi, zafascynowani partnerem i chcemy razem spędzać bardzo dużo czasu. Jest sprawą oczywistą, że związki przechodzą różne fazy i z czasem temperatura uczuć opada. Wiele z nich wypala się ostatecznie choć zapowiadały się bardzo dobrze.
Bywa i tak, że jedna strona jest ze związku bardzo zadowolona a druga niespodziewanie pragnie go zakończyć. Zdarzają się również związki z rozsądku gdzie decydujemy się na bycie z osobą, która nie do końca nam odpowiada ale postępujemy tak w obawie przed samotnością. Związki rozpadają się także pod wpływem odległości czy zdrady. Najtrudniejsza sytuacje jest wtedy, gdy to my jesteśmy porzucani. Próby zatrzymania partnera na siłę zwykle nic nie dają, bo gdy nie ma już uczuć związek nie ma szans być szczęśliwym. Rozstanie z długoletnim partnerem bywa prawdziwym wstrząsem i często kończy się depresją.
Najtrudniej rozstania znoszą osoby, które z parterem spędzały bardzo dużo czasu i jednocześnie zrezygnowały z życia towarzyskiego i rodzinnego. Gdy partner odchodzi nie należy się obwiniać ani sądzić, że kolejna partnerka jest we wszystkim lepsza. Rozstanie to nie powód żeby psuć swoją samoocenę. Dobrze jest gdy rozstajemy się w zgodzie bo wzajemne żale i wyzwiska niczego nie ułatwiają. Gdy spędziliśmy z kimś kilka lat najlepiej jest sobie podziękować za wszystko co było dobre i pójść dalej każde w swoją stronę. Jest sprawą oczywistą, że w pierwszym okresie po rozstaniu będziemy dużo myśleć o byłym partnerze bo działają stare nawyki. Trzeba jednak starać się to ograniczać. Najlepiej jest pousuwać wspólne zdjęcia i pochować przedmioty, które przypominają byłego partnera. Warto nieco zmienić swój tryb życia i starać się być zajętym. To dobry czas na pielęgnowanie pasji i odnawianie starych znajomości. Warto także zapisać się na kurs czy warsztaty, dołączyć do internetowej grupy rowerowej by nieco zmienić swoje środowisko.
Czy przyszłość randek to wirtualna rzeczywistość? To pytanie, które jeszcze dekadę temu brzmiałoby jak scence fiction, dziś staje się coraz bardziej realnym scenariuszem, który analizują nie tylko technologiczni futuryści, ale także socjologowie i psychologowie. Aby na nie odpowiedzieć, musimy wyjść poza nasze aktualne wyobrażenia o randkowaniu online, które ograniczają się głównie do wymiany wiadomości, zdjęć i wideorozmów. Wirtualna rzeczywistość (VR) obiecuje coś fundamentalnie innego – nie komunikację, a wspólne doświadczanie. Wyobraźmy sobie sytuację, w której zamiast pisać do siebie z dwóch różnych końców miasta czy kraju, zakładasz gogle i nagle znajdujesz się z drugą osobą na wirtualnej plaży o zachodzie słońca. Słyszysz szum fal, czujesz (dzięki specjalnym kombinezonom haptycznym) ciepło wirtualnego piasku pod stopami i widzisz awatar swojej randki, który nie jest jedynie statycznym zdjęciem, ale cyfrowym odzwierciedleniem jej ruchów i mimiki w czasie rzeczywistym. To nie jest już rozmowa przez ekran – to iluzja bycia w tym samym miejscu, dzielenia się przestrzenią i wspólnym, immersyjnym przeżyciem. Taka forma kontaktu ma potencjał, aby zrewolucjonizować sposób, w jaki budujemy więź na odległość, oferując substytut fizycznej obecności, który jest nieporównywalnie bogatszy od wszystkiego, co znamy dziś.
Potencjał VR w kontekście randek jest ogromny, szczególnie w erze, w której relacje na odległość stały się normą, a nie wyjątkiem. Obecne aplikacje randkowe pozwalają nam się „połączyć”, ale wciąż pozostawiają fundamentalną lukę – brak wspólnej przestrzeni. VR tę lukę wypełnia. Daje nam narzędzia do tworzenia wspólnych wspomnień, które są kluczowe dla budowania każdej relacji. Zamiast jedynie opowiadać drugiej osobie, że uwielbiasz sztukę, możesz zaprosić ją do wirtualnego muzeum Van Gogha, gdzie będziecie mogli razem podziwiać „Gwiaździstą noc” i dyskutować o niej, stojąc obok siebie. Zamiast opisywać swój wymarzony urlop, możecie go razem, w pewnym sensie, przeżyć – wspiąć się na wirtualną piramidę w Gizie, popływać z tropikalnymi rybkami na rafie koralowej czy pospacerować po uliczkach starożytnego Rzymu. Te wspólne, emocjonujące doświadczenia tworzą silne skojarzenia i punkty odniesienia w relacji, które są o wiele trwalsze niż nawet najdłuższa wymiana wiadomości tekstowych. Budują one historię pary w sposób, który do tej pory był możliwy wyłącznie przy fizycznym spotkaniu.
Kolejnym rewolucyjnym aspektem jest kwestia obecności i uwagi. Na zwykłej wideorozmowie zawsze istnieje pokusa, by sprawdzić powiadomienie na smartfonie, rzucić okiem na drugą zakładkę w przeglądarce czy prowadzić równolegle inną rozmowę. W pełni immersyjnej wirtualnej rzeczywistości jesteś „tam”. Twój mózg, przynajmniej w pewnym stopniu, interpretuje tę sytuację jako realną. Jesteś zmuszony do bycia w pełni obecnym z drugą osobą, bo całe twoje pole widzenia i słyszenia jest wypełnione tą wspólną przestrzenią. To jakościowa zmiana w kontekście jakości komunikacji. Widzisz nie tylko twarz rozmówcy, ale także jego język ciała – jak się porusza, czy jest niespokojny, czy otwarty, jak gestykuluje. Awatary stają się coraz bardziej zaawansowane, odzwierciedlając subtelne ruchy mięśni twarzy, co pozwala na przekazanie znacznie szerszego spektrum emocji niż emotikony czy nawet wideorozmowa. Taka forma kontaktu może znacząco przyspieszyć proces budowania intymności i zaufania, ponieważ komunikacja niewerbalna stanowi ponad połowę naszego przekazu.
Oczywiście, ta technologiczna utopia niesie ze sobą także cały szereg niebezpieczeństw i pytań etycznych, które musimy rozważyć, zanim VR na dobre zagości w świecie randek. Pierwszym i najpoważniejszym jest kwestia autentyczności i kreowania tożsamości. Jeśli myśleliśmy, że profil na portalu randkowym można idealizować, to w VR ta możliwość sięga zupełnie nowego poziomu. Nie chodzi już tylko o wybór najlepszych zdjęć czy napisanie mądrego opisu. W wirtualnym świecie możemy wcielić się w dowolny awatar. Możemy być wyżsi, szczuplejsi, mieć inną twarz, inny kolor skóry, a nawet zupełnie nierealistyczną, fantazyjną postać. Z jednej strony, to wyzwolenie od ograniczeń własnego ciała może być niezwykle kuszące, szczególnie dla osób nieśmiałych lub z niską samooceną. Z drugiej strony, stwarza to ogromne ryzyko oszustw i rozczarowań na niespotykaną dotąd skalę. Gdzie przebiega granica między niewinnym ulepszeniem swojego wizerunku a stworzeniem całkowicie fałszywej tożsamości? Jak będzie wyglądało pierwsze, rzeczywiste spotkanie pary, która przez miesiące spotykała się w VR jako dwie idealne, wysportowane i piękne istoty, a w rzeczywistości są zupełnie innymi ludźmi? To rodzi fundamentalne pytania o to, co tak naprawdę buduje miłość – czy jest to połączenie dusz, umysłów, czy też nieodłącznym jej elementem jest fizyczna, niedoskonała cielesność.
Kolejnym wyzwaniem jest potencjalne pogłębienie się izolacji społecznej. Paradoksalnie, technologia, która ma łączyć ludzi, może w rzeczywistości prowadzić do większej samotności. Jeśli spędzamy wieczory na wirtualnych randkach w egzotycznych lokacjach, możemy stracić motywację do wychodzenia z domu i nawiązywania kontaktów w realnym świecie. Po co iść na niewygodną, stresującą randkę do zatłoczonej kawiarni, skoro można komfortowo, nie ruszając się z fotela, pospacerować po wirtualnych ogrodach Babilonu? Taka perspektywa rodzi ryzyko powstania nowej formy społeczeństwa, w którym ludzie wolą stymulowane, kontrolowane i bezpieczne interakcje w VR od nieprzewidywalnego, często niewygodnego, ale autentycznego życia. Może to prowadzić do dalszego rozpadu tradycyjnych społeczności lokalnych i umiejętności nawiązywania kontaktów face-to-face. Relacje budowane wyłącznie w VR mogą okazać się kruche i nieodporne na zderzenie z prawdziwym światem, jego problemami, konfliktami i codzienną rutyną, która nie jest tak malownicza jak wirtualna wycieczka na Księżyc. Wirtualna rzeczywistość może stać się formą eskapizmu, a nie mostem do prawdziwej bliskości.
Pomimo tych zagrożeń, rozwój technologii VR w kierunku aplikacji społecznych i randkowych jest nieunikniony. Największe korporacje technologiczne inwestują miliardy w metaverse – kolektywną, wirtualną przestrzeń, która ma stać się następcą dzisiejszego internetu. W tym nowym ekosystemie randki będą jednym z kluczowych obszarów działalności. Możemy sobie wyobrazić wyspecjalizowane serwisy randkowe w VR, które zamiast oferować przeglądanie profili, będą organizować wirtualne speed datingi w eleganckich, cyfrowych klubach, gry integracyjne w fantastycznych światach czy koncerty, na których awatary będą mogły tańczyć obok siebie. Algorytmy dopasowywania par będą mogły analizować nie tylko Twoje deklaracje i polubienia, ale także Twoje zachowanie w wirtualnym świecie – jak się poruszasz, na co zwracasz uwagę, jak reagujesz na różne sytuacje. To dostarczy im o rząd wielkości więcej danych niż jakikolwiek obecny portal randkowy, potencjalnie prowadząc do znacznie trafniejszych dopasowań. Przyszłość randek w VR nie będzie więc po prostu ulepszoną wersją Tindera, ale zupełnie nowym ekosystemem społecznym, z własną etykietą, kulturą i wyzwaniami, które dziś trudno nam w pełni przewidzieć.
Druga część artykułu analizuje długoterminowe konsekwencje społeczne, psychologiczne i etyczne upowszechnienia się randek w VR oraz to, jak może to zmienić samą naturę ludzkich relacji.
Aby zrozumieć głębsze konsekwencje wejścia wirtualnej rzeczywistości w sferę randek, musimy zastanowić się, jak ta technologia może wpłynąć na sam proces doboru partnerów i ewolucyjne podstawy naszego pożądania. Od zarania dziejów atrakcyjność fizyczna odgrywała kluczową rolę w pierwszej fazie zalotów. Była szybkim wskaźnikiem zdrowia, płodności i genów. VR, oferując niemal nieograniczoną swobodę w kreowaniu awatarów, może ten starożytny mechanizm całkowicie wywrócić do góry nogami. W świecie, gdzie każdy może wyglądać jak supermodel, fizyczna atrakcyjność przestanie być walutą, którą się handluje. To zmusi nas do wyniesienia na pierwszy plan innych cech – inteligencji, poczucia humoru, osobowości, kreatywności, umiejętności konwersacji. Z jednej strony, może to prowadzić do bardziej demokratycznego i sprawiedliwego rynku randkowego, gdzie osoby, które w realnym świecie są dyskryminowane ze względu na wygląd, będą miały równe szanse. Z drugiej strony, może to stworzyć jeszcze większą presję na posiadanie „idealnej” osobowości, prowadząc do nowych form niepewności i lęku. Jeśli nie możesz już konkurować urodą, musisz konkurować dowcipem, erudycją czy charyzmą, co dla wielu może być jeszcze bardziej stresujące.
To prowadzi nas do fundamentalnego pytania: czy w miłości potrzebujemy cielesności? Czy bliskość zbudowana wyłącznie na interakcjach awatarów, choćby nie wiem jak zaawansowanych, może być pełnowartościowa? Zwolennicy tej technologii argumentowaliby, że miłość to przede wszystkim sprawa umysłu i duszy, a ciało jest jedynie opakowaniem. Przeciwnicy zaś wskazują, że fizyczna obecność, dotyk, zapach, wspólne doświadczanie materialnego świata są nieodłącznym i niezastępowalnym elementem ludzkiej więzi. Neurobiologia pokazuje, że fizyczna bliskość uruchamia kaskadę procesów chemicznych w mózgu – uwalnia się oksytocyna, zwana hormonem przytulania, która buduje przywiązanie i zaufanie. Czy wirtualny dotyk symulowany przez kombinezon haptyczny będzie w stanie wywołać podobną reakcję? Być może, ale będzie to zawsze jedynie symulacja. Istnieje zatem realne ryzyko, że relacje w VR, mimo całej swojej immersyjności, będą pozbawione pewnej głębi biologicznej i emocjonalnej, która powstaje, gdy dzielimy z kimś nie tylko wirtualną plażę, ale także łóżko, kiedy jest chory, czy kanapę, podczas gdy oboje jesteście zmęczeni po pracy. Prawdziwa miłość często kwitnie nie w spektakularnych chwilach, ale w zwykłej, wspólnej codzienności, którą trudno byłoby wiernie i atrakcyjnie odtworzyć w VR.
Kolejnym niezwykle ważnym aspektem jest kwestia bezpieczeństwa, szczególnie dla kobiet. Obecne aplikacje randkowe są niestety areną molestowania, niechcianych wiadomości i agresji. W anonimowym, wirtualnym świecie, gdzie konsekwencje działań są jeszcze mniej namacalne, problem ten może się gwałtownie pogorszyć. Wyobraźmy sobie sytuację, w której awatar innego użytkownika narusza naszą przestrzeń osobistą, dotyka naszego awatara w niepożądany sposób lub wręcz stosuje przemoc wirtualną. Psychologiczne skutki takiego zdarzenia, mimo że nie doszło do fizycznego kontaktu, mogą być bardzo realne i traumatyczne. Stwarza to ogromne wyzwanie dla twórców platform – będą oni musieli opracować zaawansowane systemy moderacji, natychmiastowego zgłaszania nadużyć, a także mechanizmy obrony osobistej, jak na przykład „bańka osobista”, której nikt niepowołany nie może przekroczyć. Bez tych rozwiązań, wirtualne światy randkowe mogą stać się toksycznym i niebezpiecznym środowiskiem, zniechęcającym wiele osób do udziału. To pokazuje, że przyszłość randek w VR zależy nie tylko od postępu technologicznego, ale także od naszego rozwoju etycznego i zdolności do przeniesienia zasad szacunku i zgody z realnego świata do tego cyfrowego.
Patrząc w przyszłość, możemy sobie wyobrazić scenariusz, w którym VR nie zastąpi tradycyjnych randek, ale stanie się ich naturalnym uzupełnieniem i wstępnym etapem. Proces poznawania drugiej osoby mógłby wyglądać następująco: najpierw łączycie się na zwykłej platformie tekstowej, potem przechodzicie na wideorozmowę, aby zweryfikować podstawową chemię, a następnie umawiacie się na kilka randek w VR. Te wirtualne spotkania pozwalają wam na wspólne przeżycie przygód i głębsze poznanie się w kontrolowanym, ale bogatym sensorycznie środowisku, bez kosztów i logistyki związanych z podróżą. Jeśli po kilku takich spotkaniach iskra wciąż iskrzy, decydujecie się na spotkanie w rzeczywistości. W tym modelu VR działa jako zaawansowany filtr, który pozwala uniknąć wielu nieudanych, kosztownych i czasochłonnych pierwszych randek. Może to szczególnie pomóc osobom nieśmiałym, które w realnym świecie czują presję i stres, a w VR, ukryte za awatarem, mogą się otworzyć i pokazać swoją prawdziwą osobowość. W tym ujęciu, wirtualna rzeczywistość nie jest celem samym w sobie, ale potężnym narzędziem ułatwiającym i wzbogacającym proces nawiązywania relacji, który finalnie i tak ma szansę rozkwitnąć w świecie materialnym.
Jednak najbardziej futurologiczny i kontrowersyjny scenariusz dotyczy możliwości, że relacje w VR staną się dla niektórych ludzi wartością samą w sobie, a nawet alternatywą dla związków w świecie rzeczywistym. Dla osób głęboko rozczarowanych realnym światem, zmagających się z poważnymi kompleksami, niepełnosprawnością lub po prostu poszukujących formy relacji, która nie jest ograniczona fizycznością, związek z awatarem innej osoby może stać się w pełni satysfakcjonujący. Można sobie wyobrazić pary, które „mieszkają” razem w zaprojektowanym przez siebie wirtualnym domu, podróżują po cyfrowych światach i zaspokajają swoje potrzeby towarzyskie wyłącznie w metaverse. Dla nich pierwsze spotkanie „na żywo” może nie być ani pożądane, ani konieczne. To rodzi poważne pytania filozoficzne o to, czym jest miłość i związek. Czy miłość do awatara, za którym stoi realny człowiek, jest „prawdziwa”? Czy taka relacja jest mniej wartościowa od tradycyjnej? Być może jesteśmy świadkami narodzin nowej formy ludzkiej intimności, która będzie współistnieć obok tradycyjnych związków, tak jak dziś współistnieją związki heteroseksualne, homoseksualne czy związki na odległość. Ewolucja relacji międzyludzkich nigdy nie stoi w miejscu, a technologia zawsze była jej siłą napędową.
Czy przyszłość randek to wirtualna rzeczywistość? Odpowiedź nie jest zero-jedynkowa. Najprawdopodobniej nie stanie się ona jedyną formą randkowania, ale z pewnością zajmie ważne i rosnące miejsce w ekosystemie ludzkich poszukiwań miłości i bliskości. Tak jak internet i smartfony zrewolucjonizowały sposób, w jaki się poznajemy, tak VR i metaverse mają potencjał, by dokonać kolejnego skoku jakościowego. Będzie to jednak przyszłość pełna napięć – pomiędzy autentycznością a kreacją, między bezpieczną iluzją a trudną rzeczywistością, między wolnością wyboru a nowymi formami uzależnienia. Ostateczny kształt tej przyszłości zależeć będzie nie tylko od inżynierów projektujących gogle i oprogramowanie, ale od nas wszystkich – od tego, jakich wyborów dokonamy, jakich zasad będziemy przestrzegać i jak zachowamy równowagę między światem wirtualnym a realnym. Jedno jest pewne: granica między tym, co realne, a tym, co wirtualne, w kontekście miłości i relacji, będzie się stawała coraz bardziej płynna i nieostra, zmuszając nas do ciągłego redefiniowania tego, co uważamy za prawdziwą bliskość.