Odkąd dorosłeś, zastanawiasz się czasem, czy idziesz właściwą drogą. W dzieciństwie nieraz słyszałeś od dorosłych, że “w życiu trzeba dużo się uczyć”, aby zdobyć dobry zawód i stanowisko, zacząć zarabiać i usamodzielnić się. Potem, kiedy czytałeś mnóstwo poradników słyszałeś, że “trzeba marzyć na jawie”, wizualizować cele, iść własną drogą, robić to, co chcesz robić, a nie to co musisz. Wiesz jednak, że to nie takie proste. Możesz przeczytać uważnie wiele poradników, a nawet sięgnąć po mądrość starożytną albo mędrców wschodu i nadal nie wiedzieć, jaka droga jest ci pisana, przeznaczona. Czasem wątpisz nawet w to, że w ogóle jest jakaś droga, masz wrażenie, że jesteś pośrodku dżungli, gdzie za pomocą noża przebijasz się przez zarośla, wytyczając nową ścieżkę. Myślisz wreszcie, że wszystko jest dziełem przypadku i że nie istnieje żadne zadanie, żaden plan dla ciebie ani pozostałych ludzi. Potem jednak znowu zastanawiasz się, jak wykorzystać życie, jak spędzisz czas do emerytury, jak się zrealizować. To, co musisz zrobić, to zapytać się swojego nieświadomego umysłu, “czego pragniesz najbardziej?” I poczekać na odpowiedź. Co jednak robić w międzyczasie?

Najpierw sięgnij myślą wstecz. Wróć do dzieciństwa, postanów przywołać wszystkie dobre i złe rzeczy, jakie się działy. Czasem, aby wyprzeć złe fakty, krzywdy i winy, zapominamy też równocześnie o dobru, jakie było, bo nie samo zło się zdarzyło. Jeśli jednak traum jest dużo, pomoże ci w tym dobry psycholog. Sięgając myślą wstecz nie musisz sięgać do samego początku, lecz niech to będzie okres 7-11 r. ż. To wtedy powstają pierwsze marzenia, przymiarki i zabawy w dorosłych, bawienie się w “księdza”, “nauczycielkę” czy “lekarza”. Dzieci próbują się w zabawie, nie znają uczucia powagi. Wszystko, co robią, robią “na niby”, badając siebie i swoje siły. Zapytaj się tamtego dziecka w tobie, “kim chciałeś być wtedy?”. Najczęściej chłopcy chcą być policjantami, albo księżmi, a dziewczynki nauczycielkami albo pisarkami. Zapytaj się siebie z tamtych lat, kim naprawdę chciałeś/chciałaś być? Odpowiedź może nie nadejść od razu, może trzeba ją zdobyć we śnie, czasem przychodzi jako znak z zewnątrz (np. jako propozycja pracy, czyjaś podpowiedź, etc.).
Czasem powrót do dzieciństwa z pytaniem “czego chcę” pomaga, czasem chwilowo, a czasem wcale. Wiedz jednak, że same techniki mentalne (koncentracja, dyscyplina, wizualizacje i wiele innych) mogą nie pomóc, bo są zbyt techniczne. Problem jest dużo bardziej prosty i polega na tym, aby “wiedzieć, czego się chce”. Inaczej mówiąc, co mnie interesuje? Czemu poświęcam najwięcej czasu, najwięcej uwagi? Jak wygląda mój dzień? Co robię między pobudką a pójściem spać wieczorem? Wystarczy czasem przejść w myśli jeden przeciętny dzień, aby odpowiedź się znalazła.

Możesz zrobić dość proste ćwiczenie: wyobraź sobie, że jest rok 2023 - koniecznie określ datę co do dnia i miesiąca, np. niech to będą twoje urodziny za 5 lat. Napisz, co widzisz. Jak wyglądasz zewnętrznie, gdzie mieszkasz, z kim przebywasz, jak wygląda twój dzień codzienny, gdzie pracujesz, w jakim charakterze. Wszystko powinno być wyraźne, jednoznaczne, ostre, mocne. Podejdź do siebie samego, dotknij swoich włosów, podaj sobie rękę, porozmawiaj. Zapytaj się siebie, czy jesteś szczęśliwy? Jak minęło ostatnie pięć lat? Co się ważnego zdarzyło? Co robisz w życiu? Czy odnalazłeś swoją drogę czy też nadal szukasz? Ile masz środków na koncie, czy lata te przyniosły poprawę warunków finansowych czy jest tak samo? Na koniec poproś siebie, aby pokazał ci twój garaż. Wejdź i zobacz swoje auto za pięć lat. Jaki ma kolor, jaka to marka i model, dotknij lakieru, usiądź za kierownicą, włącz silnik, wyjedź z garażu, przejedź się po ulicach miasta przyszłości. Uwierz, choćby wszystko ci mówiło, że to niemożliwe.
Czasem otoczenie przeszkadza nam w realizacji celów. Spełniamy czyjeś żądania i prośby, nie odmawiamy w żadnej sytuacji, chcemy w ten sposób być lubiani, postrzegani jako uczynni, kulturalni. Tymczasem otoczenie nie chce, żebyś ty wygrał, tylko inni ludzie. Póki spełniasz czyjeś prośby zgodne z twoją pasją jest dobrze. Gdy jednak musisz robić coś, czego nie chcesz, zaczyna się konflikt sumienia. Działasz bez przekonania, z obowiązku, z automatu. Wiesz, że chcesz innej pracy, ale boisz się, że następna będzie jeszcze gorsza, więc tkwisz w strefie komfortu i nadal robisz coś, czego nie chcesz. Jeśli jednak tkwienie w komforcie jest miłe, to dalekosiężne skutku tej postawy mogą być opłakane. Nagle po latach wykonywania nielubianej pracy możesz mieć w środku życia kryzys wieku średniego, polegający na tym, że bilans tych lat będzie całkowicie ujemny i wpadniesz w depresję, mając poczucie zmarnowanego czasu, życia, sił, zdrowia i pieniędzy. Robienie niechcianej rzeczy nawet Biblia nazywa “grzechem”. Wszystko, co robisz bez przekonania obraca się w końcu przeciw tobie. Dlatego mówi się, że do “odważnych świat należy” i że “trzeba wyjść ze strefy komfortu” jak najszybciej. Nie jest to łatwe, ale może przynieść nadzieję na odmianę.

Póki pracujesz dla kogoś, właściwie przegrywasz. Wszelkie wymówki typu “muszę zarabiać na życie” są niestotne, bo wszędzie można zarobić. Jeśli wykonywać pracę dla kogoś, to znajdź najbliższą wymarzonej. Niech to będzie ta sama branża, ale inna firma, albo inne stanowisko w firmie. Rozmawiaj z pracodawcą o warunkach, wiele firm przenosi pracowników na równoległe stanowiska, aby przeciwdziałać wypaleniu. Pogadaj o awansie, pozbądź się kompleksów niższości. Nie bój się odmowy, z jaką możesz się spotkać. Obawa przed odmową jest najczęstszą przyczyną braku działania z twej strony. Jeśli nawet dziewczyna odmówi ci randki albo tańca, a pracodawca awansu, to na tym świat się nie kończy.

Gdy zdobędziesz się już na odwagę pracy “na swoim”, musisz wiele przejść, aby zacząć zarabiać co najmniej tyle samo, ile w pracy na etacie. Panująca biurokracja, konkurencja, przeszkody rodzinne - mogą niestety cię zniechęcać, jednak przynajmniej raz w życiu można zaryzykować i spróbować czegoś, czego nigdy nie robiłeś. Może się uda - może nie. Jednak jeśli nie zrobisz nic, nie uda się na pewno. A jeśli podejmiesz akcję, jest zawsze możliwość, że uda się właśnie tobie. Przynajmniej będziesz mieć poczucie, że próbowałeś i nie wpadniesz w żal, gdy po latach będziesz żałować, że czegoś nie spróbowałeś. Ludzie na końcu życia żałują nie tyle tego, co zrobili, ile tego, czego nie zrobili. Działając nie unikniesz błędów, a nawet one są konieczne, bo na nich się uczymy. Jeśli nie chcesz błędów, nie rób nic. Wtedy jednak, gdy będziesz biernie czekać, tkwiąc w bezczynności, nie zdarzy się nic na pewno. A jeśli zaczniesz coś robić, na początku cokolwiek, wtedy otwierają się możliwości, o których nigdy nie myślałeś, że w ogóle istnieją.

Wirtualna przestrzeń stała się dla wielu z nas nowym forum wymiany myśli, emocji i budowania relacji. To tutaj, za pomocą zdań układanych na ekranie, staramy się wyrazić siebie, znaleźć zrozumienie, a czasem – choćby na chwilę – uciec od samotności. Jednak sposób, w jaki piszę ten artykuł, a Ty, Czytelniku, go odbierasz, oraz sposób, w jaki prowadzimy internetowe rozmowy, rzadko jest w pełni wolny od naszej przeszłości. Szczególnie głębokie piętno odciskają na nim doświadczenia, które noszą znamiona traumy. Trauma poprzednich związków – czy to toksycznych, zakończonych zdradą, pełnych manipulacji emocjonalnej lub po prostu milczenia – nie zostawia nas w spokoju, gdy siadamy przed klawiaturą. Wręcz przeciwnie, staje się niewidzialnym edytorem, który podpowiada nam słowa, każe nam kasować zdania, ostrzega przed otwarciem się lub, przeciwnie, pcha do nadmiernej ekspresji. To, co wysyłamy w cyfrową przestrzeń, to często nie tyle czysta, nieprzefiltrowana myśl, co komunikat przetworzony przez system obronny zbudowany z bolesnych wspomnień.

Każda rana zadana w bliskiej relacji tworzy w nas coś na kształt emocjonalnego radaru. Jego zadaniem jest wykrywanie potencjalnych zagrożeń, zanim zdążą nas one zranić ponownie. W realnym świecie działanie tego radaru może być maskowane przez społeczne konwenanse, uśmiech czy kontrolę nad mimiką. W świecie online, gdzie głównym narzędziem ekspresji jest tekst, ten mechanizm obronny ujawnia się z zaskakującą siłą. Osoba, która w poprzednim związku była stale krytykowana i pouczana, może w internetowych rozmowach przyjmować jedną z dwóch skrajnych postaw. Albo będzie pisała niezwykle ostrożnie, używając ciągłych kwalifikatorów: „może się mylę, ale…”, „to tylko moja opinia…”, „zastanawiam się, czy…”. Każde zdanie jest wówczas niczym żołnierz wysyłany na minowe pole – sprawdzany, zabezpieczany, gotowy do natychmiastowego wycofania. Albo przeciwnie – jej komunikaty staną się twarde, niemal agresywne w swej stanowczości, jak mur mający chronić delikatne wnętrze przed jakąkolwiek krytyką. W obu przypadkach źródłem tego stylu jest ten sam lęk: przed odrzuceniem, przed oceną, przed powtórką z bolesnej historii.

Jednym z najbardziej widocznych śladów pozostawionych przez traumatyczne związki jest nieufność. Zdrada, kłamstwa, gaslighting – wszystko to podkopuje fundamenty zaufania, nie tylko do konkretnego partnera, ale do ludzi w ogóle. W komunikacji online, gdzie brakuje tonu głosu, mowy ciała i dotyku, ta nieufność kwitnie w sposób szczególny. Stajemy się wtedy mistrzami analizy tekstu. Przeczytaną wiadomość rozkładamy na czynniki pierwsze. Dlaczego odpisał dopiero po trzech godzinach? Dlaczego użył kropki, a nie wykrzyknika? Czy to „ok” oznacza złość, czy po prostu pośpiech? Każdy, najdrobniejszy nawet element komunikatu, może zostać zinterpretowany jako potencjalny sygnał ostrzegawczy. Osoba, która doświadczyła zdrady, może w krótkiej nieobecności online partnera doszukiwać się śladów nowego oszustwa. Ktoś, kto był ofiarą gaslightingu – czyli manipulacji polegającej na podważaniu jego poczucia rzeczywistości – będzie z ogromną intensywnością szukał w zapisie rozmów dowodów na to, że jego odczucia są słuszne, że to, co widzi w tekście, jest prawdziwe. Komunikacja, która powinna być mostem, zamienia się w pole bitwy, na którym przeszłość nieustannie toczy walkę z teraźniejszością.

Z drugiej strony, trauma związana z odrzuceniem lub porzuceniem kształtuje zupełnie inny wzorzec zachowań. Osoba, która nosi w sobie taką ranę, może w komunikacji online przejawiać tzw. „lękowy styl przywiązania”. Przekłada się to na potrzebę ciągłego potwierdzania więzi. Może to być nieustanne pytanie: „Wszystko w porządku?”, „Na pewno się nie gniewasz?”, „Czy jesteś tam?”. Mogą to być długie, wielozdaniowe wiadomości, które są próbą zabezpieczenia się przed ciszą, która jest odbierana jako zapowiedź opuszczenia. Każda przerwa w rozmowie, każde nieodebrane połączenie, staje się źródłem ogromnego niepokoju, który można ukoić tylko poprzez natychmiastowy kontakt. Ten styl bywa męczący dla drugiej strony, która często nie rozumie jego źródła. Widzi jedynie nadmierną potrzebę uwagi, nie zdając sobie sprawy, że jest to wołanie o pomoc kogoś, kto został kiedyś pozostawiony sam na sam z swoim bólem i boi się, że historia się powtórzy.

Ciekawym i niestety bardzo powszechnym zjawiskiem jest także wpływ traumy na sposób, w jaki wyrażamy swoje potrzeby i granice. Osoba, która w poprzednim związku była ignorowana lub wyśmiewana za swoje uczucia, może w świecie online całkowicie zrezygnować z ich wyrażania. Będzie udzielała się w dyskusjach, ale unikała tematów osobistych. Będzie wspierała innych, ale sama nie poprosi o wsparcie. Jej profil społecznościowy może być idealnie wystylizowany, pełny uśmiechów i pozorów szczęścia, podczas ona sama, po drugiej stronie ekranu, czuje się niewidzialna i niezrozumiana. To forma samoochrony – skoro otwarcie się prowadziło do zranienia, to lepiej w ogóle się nie otwierać. Inni, przeciwnie, mogą używać internetu jako bezpiecznego ventila do uwalniania stłumionych emocji. Ich posty czy wiadomości mogą być pełne gniewu, pretensji, dramatycznych sformułowań. To często nie jest świadoma manipulacja, ale raczej nagromadzony ból, który wreszcie znalazł ujście. Ponieważ w świecie online nie widzimy bezpośredniego wpływu naszych słów na drugą osobę (jej łez, zdziwienia, złości), to ujście bywa szczególnie gwałtowne i niekontrolowane.

Nie można też pominąć roli traumy w kształtowaniu naszej reakcji na konflikty online. Dla kogoś, kto wychowywał się lub był w związku, gdzie konflikty przeradzały się w awantury, krzyki i przemoc słowną, każda, nawet najdrobniejsza różnica zdań w internecie, może uruchamiać mechanizm „walki lub ucieczki”. Reakcja „walki” objawia się jako agresywna, często obraźliwa odpowiedź. Celem jest wówczas nie merytoryczna dyskusja, ale psychologiczne pokonanie przeciwnika, zanim on zdąży nas zranić. Reakcja „ucieczki” to natychmiastowe wycofanie się z rozmowy, opuszczenie czatu, zablokowanie interlokutora przy pierwszym oznajmieniu napięcia. W obu przypadkach brak jest przestrzeni na zdrową, konstruktywną kłótnię, która jest nieodłącznym elementem każdej dojrzałej relacji. Przestrzeń online, z jej możliwością natychmiastowego cięcia więzi, szczególnie sprzyja tej drugiej, uciekającej strategii.

Warto zadać sobie pytanie: jak to możliwe, że doświadczenia z „realu”, z intymnej, bliskiej relacji, tak głęboko przenikają do świata bitów i pikseli? Odpowiedź leży w naturze ludzkiego mózgu. Część naszego mózgu zwana ciałem migdałowatym, odpowiedzialna za reakcje emocjonalne, a zwłaszcza za strach, nie odróżnia precyzyjnie zagrożenia fizycznego od emocjonalnego, ani tego pochodzącego z świata realnego od tego pochodzącego z wirtualnego. Kłótnia na czcie, gniewny komentarz, odrzucenie poprzez brak odpowiedzi na wiadomość – wszystko to może wywołać taką samą, silną reakcję neurologiczną, jak kłótnia przy kolacyjnym stole. Trauma wzmacnia te ścieżki nerwowe. Mózg uczy się: „sytuacja X (np. cisza partnera) prowadzi do bólu Y (opuszczenia)”. Kiedy w nowej relacji online pojawia się podobna sytuacja X, ciało migdałowate uruchamia alarm, zanim kora przedczołowa – odpowiedzialna za racjonalne myślenie – zdąży zanalizować, że to zupełnie inna osoba i inny kontekst. Dlatego nasze reakcje bywają nieproporcjonalne, zaskakujące nawet dla nas samych. To nie jest nasza „prawdziwa” jaźń, która działa, to zautomatyzowany system obronny, stworzony przez stare rany.

Istnieje jednak druga strona tego medalu. Świadomość tego, jak nasza przeszłość kształtuje naszą teraźniejszość online, jest pierwszym i najpotężniejszym krokiem ku zmianie. Zauważenie, że nasza paniczna potrzeba natychmiastowej odpowiedzi lub nasza tendencja do czytania między wierszami w poszukiwaniu zdrady, ma swoje źródło w dawnym bólu, jest momentem wyzwalającym. To moment, w którym możemy odzyskać kontrolę. Możemy zacząć oddzielać przeszłość od teraźniejszości. Kiedy poczujemy stary, znany lęk narastający podczas czekania na wiadomość, możemy zamiast pisać kolejne pytanie, zapytać samych siebie: „Czy mój niepokój jest reakcją na to, co dzieje się teraz, czy na to, co wydarzyło się wtedy?”. To proste, ale głębokie pytanie, może stać się przerwą między impulsem a działaniem, przestrzenią, w której rodzi się wolność.

Komunikacja online, pomimo wszystkich swoich wyzwań, może stać się także narzędziem leczenia. Daje nam coś, czego często brakuje w rozmowie twarzą w twarz – czas. Czas na przemyślenie odpowiedzi, na ułożenie swoich myśli, na uspokojenie emocji. Możemy wykorzystać ten dar. Zamiast reagować impulsywnie, możemy napisać wiadomość, a następnie odłożyć ją na piętnaście minut, przeczytać ponownie i dopiero wtedy zdecydować o wysłaniu. Możemy użyć emoji, by dodać kontekst emocjonalny, którego brakuje w suchym tekście: „To poważna rozmowa, ale nie jestem zły 😊”, „Martwię się tym, co powiedziałaś 🫤”. Możemy też, co jest aktem ogromnej odwagi w erze szybkich DM-ów i krótkich wiadomości, użyć klawiatury do wyrażenia naszej wrażliwości. Wysłanie wiadomości: „Hej, kiedy nie odpisujesz przez dłuższy czas, mój stary lęk przed odrzuceniem się uaktywnia. Wiem, że to irracjonalne, ale czy mógłbyś/mogłabyś o tym pamiętać?” – to akt budowania mostu nad przepaścią przeszłości. Wymaga to otwarcia się na ryzyko zranienia, ale jest to ryzyko podjęte świadomie, a nie pod wpływem strachu.

Najgłębszą transformacją, jaka może się dokonać, jest zmiana celu komunikacji. Dla osoby z traumą, celem często jest samoochrona. Pisze i czyta wiadomości, by uniknąć bólu. Jednak dojrzała relacja, czy to przyjacielska, czy romantyczna, nie może się opierać wyłącznie na unikaniu. Prawdziwym celem komunikacji, zarówno online, jak i offline, powinno być wzajemne zrozumienie i zbliżenie. Kiedy uświadomimy sobie, że nasze nadmiernie ostrożne lub nadmiernie agresywne style pisania uniemożliwiają osiągnięcie tego celu, możemy zacząć je korygować. Możemy zacząć pisać nie po to, by się bronić, ale by się dzielić. Nie po to, by kontrolować, ale by poznawać. To powolny proces, niczym nauka nowego języka. Wymaga cierpliwości wobec siebie i wobec drugiej osoby. Wymaga także wyrozumiałości, gdyż każdy z nas nosi w sobie jakieś blizny.

Wirtualny świat, z jego pozorną anonimowością i dystansem, wydaje się bezpieczną przystanią. Możemy tam stworzyć awatara siebie, który jest wolny od bólu przeszłości. Jednak prawda jest taka, że wchodzimy tam jako całe osoby, z naszymi ranami i naszymi mechanizmami obronnymi. To, jak piszemy, jak interpretujemy słowa innych, jak reagujemy na konflikty w sieci, to często bezpośredni przekaz z pola bitwy naszych dawnych związków. Rozpoznanie tych wzorców to nie słabość, ale przejaw wielkiej samoświadomości. To dopiero początek drogi. Drogi, która prowadzi od komunikacji sterowanej strachem do komunikacji wypływającej z autentyczności i wyboru. Drogi, na której stopniowo rozbrajamy nasz wewnętrzny system alarmowy i pozwalamy, by słowa, które wysyłamy w cyfrową próżnię, były nie tylko echem przeszłości, ale przede wszystkim szczerym głosem teraźniejszości, gotowym na prawdziwe, głębokie spotkanie z drugim człowiekiem, pomimo wszystkich ryzyk, które to za sobą niesie.

Ktoś mógłby pomyśleć, że nikt nie zabrałby ze sobą na spotkanie przyjaciółki, ale zdarza się to naprawdę coraz częściej. Niektórzy biorą ją ze sobą po to, żeby czuć się bezpieczniej, inni chcą od razu poznać jej opinię, a jeszcze inni zupełnie nie czują, że jej obecność nie byłaby wskazana. Tylko problem jest taki, że w tym wypadku zyskujemy przewagę nad naszym potencjalnym partnerem, a to nie nastawi go do nas pozytywnie.


Druga osoba będzie czuła się niekomfortowo

Przyjście na randkę ze swoją przyjaciółką i niedopowiedzenie jej to bardzo niewłaściwe zachowanie, ale wiele osób tego nie robi, bo wiemy, że nikt nie zgodziłby się wtedy przyjść. Druga osoba w takim układzie będzie się czuła skrajnie niekomfortowo, szczególnie że nasza przyjaciółka potencjalnie będzie śmielsza, wytknie błędy czy będzie zadawała niewygodne pytania. Jeśli taki jest nasz cel, to dobrze wybrałyśmy, ale nie oczekujmy potem, że dojdzie do drugiej randki. Jeśli osoba, z którą miałyśmy się spotkać, pomyśli, że zupełnie jej nie szanujemy, a na pierwszym miejscu zawsze będzie przyjaciółka, to nic z tego związku nie wyjdzie.


Randka szybko zmieni się w wasze babskie wyjście

Mamy więc jednego mężczyznę, który przyszedł na pierwszą randkę i dwie kobiety, z czego jedna nie była zapraszana i nie wiadomo, co z nią zrobić. Jak nietrudno się domyślić, z tego nie może wyjść nic dobrego. Jeśli wasza rozmowa nie będzie się kleić, co chwila będzie wpadać w niezręczną ciszę, a do tego okaże się, że nie do końca do siebie pasujecie, bardzo szybko przerzucisz się na rozmowy z przyjaciółką. Obecność mężczyzny może was początkowo krępować, ale po czasie się rozkręcicie i twoja randka zmieni się w babskie wyjście. A po takim spotkaniu u naszej niedoszłej przyszłej połówki pozostanie tylko niesmak.


Możesz wyjść na osobę, która żartuje sobie z partnera

Przyjście na randkę z asystą może zostać odebrane jako wyśmiewanie się z danej osoby, próbę naciągnięcia go na jeszcze jedną kolację czy bilet do kina albo nietraktowanie go poważnie. Nawet jeśli Tobie wydaje się, że nie ma w tym niczego złego i oczekujesz poważnego spotkania, to wcale nie będzie ono tak wyglądało. Czym innym jest posadzenie naszej przyjaciółki blisko nas, żeby mogła zareagować, jeśli spotkanie wymknie się spod kontroli, a czym innym zabieranie jej ramię w ramię na randkę z osobą, z którą chcemy ułożyć sobie życie. Szczególnie jeśli zaczniemy nakręcać się nawzajem i narobimy wokół siebie szumu.