Internet całkowicie odmienił sposób, w jaki ludzie poznają się i umawiają na spotkania. Jeszcze kilkanaście lat temu pierwsze randki były efektem przypadkowych spotkań, poleceń znajomych czy wspólnych wyjść na imprezy. Dziś coraz częściej zaczynają się od kliknięcia – od wysłania wiadomości, polubienia zdjęcia czy dodania kogoś do znajomych. Jednak przejście z etapu wirtualnego do realnego potrafi być dla wielu osób źródłem ogromnego stresu. Pojawiają się obawy: jak wypadnę, czy rozmowa będzie się kleić, czy chemia z internetu przeniesie się do rzeczywistości. Wbrew pozorom, to wcale nie musi być tak trudne, jeśli podejdziemy do tego świadomie i z pewnym przygotowaniem.
Pierwszy krok to akceptacja, że rozmowa online nigdy w pełni nie odda tego, co dzieje się twarzą w twarz. W sieci mamy czas na przemyślenie odpowiedzi, możemy poprawić swoje słowa, wysłać zdjęcie, na którym wyglądamy najlepiej. Spotkanie na żywo jest bardziej spontaniczne, a to oznacza, że pojawią się momenty ciszy, nerwowy śmiech czy drobne niezręczności. I to jest w porządku – naturalność bywa bardziej pociągająca niż perfekcyjny wizerunek. Warto już na etapie rozmowy w internecie przygotować się psychicznie, że to normalne, a wręcz potrzebne elementy budowania autentycznej relacji.
Następnie kluczowe jest ustalenie miejsca i czasu spotkania. Choć romantyczna kolacja przy świecach może brzmieć kusząco, dla pierwszego spotkania znacznie lepsza będzie neutralna, publiczna przestrzeń – kawiarnia, park, muzeum czy spacer po mieście. Takie otoczenie zmniejsza presję i ułatwia rozmowę. Wybierając miejsce, dobrze jest kierować się nie tylko wygodą, ale też własnym poczuciem bezpieczeństwa. Jeśli obie strony czują się swobodnie, łatwiej o naturalny przepływ energii między nimi.
Rozmowy online często są intensywne i pełne pytań, które pomagają się lepiej poznać. Jednak podczas pierwszego spotkania lepiej unikać przesłuchiwania drugiej osoby. Zamiast serii pytań, warto pozwolić, aby rozmowa płynęła swobodnie. Można nawiązać do wspólnych tematów z wcześniejszych rozmów, podzielić się ciekawą anegdotą czy zapytać o opinie na temat otoczenia, w którym się znajdujecie. Takie podejście sprzyja utrzymaniu luźnej atmosfery i pozwala na pojawienie się naturalnych momentów śmiechu czy wspólnych refleksji.
Wielu ludzi odczuwa stres przed pierwszym spotkaniem z powodu własnego wyglądu. Chcemy zrobić dobre wrażenie, ale łatwo popaść w przesadę. Kluczem jest wybranie ubrań, w których czujemy się dobrze, a jednocześnie wyglądamy schludnie. Strój powinien być zgodny z miejscem spotkania – w eleganckiej restauracji obowiązuje inny dress code niż podczas spaceru po lesie. Komfort fizyczny przekłada się na komfort psychiczny, dlatego warto unikać zbyt ciasnych, krępujących ruchy elementów garderoby.
Stres często rodzi się z oczekiwań. Wirtualna znajomość może prowadzić do tworzenia w głowie wyidealizowanego obrazu drugiej osoby. Kiedy spotykamy się w realu, łatwo o rozczarowanie, jeśli rzeczywistość nie pokrywa się z tą wizją. Warto więc podchodzić do pierwszego spotkania z nastawieniem, że to okazja do poznania człowieka takim, jaki jest, a nie potwierdzenia wcześniej stworzonej fantazji. Takie podejście pozwala zachować otwartość i uniknąć zbędnej presji.
Dobrym sposobem na redukcję nerwów jest zaplanowanie spotkania, które ma „naturalny limit czasowy”. Może to być przerwa na kawę w trakcie dnia pracy, krótki spacer czy wizyta na wydarzeniu, które ma określony czas trwania. Dzięki temu obie strony wiedzą, że nie muszą spędzać razem wielu godzin, jeśli chemia się nie pojawi. Jeśli jednak rozmowa się klei i atmosfera jest przyjemna, nic nie stoi na przeszkodzie, by spontanicznie przedłużyć spotkanie.
Kolejnym ważnym elementem jest szczerość. Nie chodzi o to, by od razu zdradzać wszystkie sekrety swojego życia, ale by być autentycznym w tym, co się mówi i robi. Przesadne kreowanie siebie na kogoś, kim nie jesteśmy, może działać chwilowo, ale w dłuższej perspektywie prowadzi do rozczarowania. Autentyczność daje drugiej osobie przestrzeń, by również mogła być sobą.
Jeśli podczas spotkania poczujemy stres, warto skupić się na oddechu. Kilka głębszych wdechów i wydechów potrafi zdziałać cuda, pozwalając odzyskać spokój. Dobrym trikiem jest też koncentrowanie uwagi na tym, co mówi druga osoba, zamiast na tym, jak sami wypadamy. Gdy naprawdę słuchamy, stres ustępuje miejsca ciekawości i zaangażowaniu.
Po spotkaniu niezależnie od tego, jak wypadło, dobrze jest wysłać krótką wiadomość z podziękowaniem za wspólnie spędzony czas. To drobny gest, który pokazuje klasę i szacunek do drugiej osoby. Jeśli czujemy, że chcielibyśmy się spotkać ponownie, warto to jasno zakomunikować. Z kolei jeśli nie ma chęci kontynuacji znajomości, lepiej wyrazić to delikatnie, zamiast po prostu znikać.
Spotkanie w realu po internetowej znajomości to naturalny etap budowania relacji. Choć zawsze wiąże się z pewną dawką niepewności, może stać się ekscytującym i przyjemnym doświadczeniem. Kluczem jest odpowiednie przygotowanie, otwartość na autentyczne interakcje i umiejętność czerpania radości z samego procesu poznawania drugiego człowieka.
Wyobraź sobie tę scenę: siedzisz w eleganckiej restauracji, naprzeciwko kogoś nowego. Świece rzucają ciepły blask na jego twarz, a ty obserwujesz, jak podnosi kieliszek wina. W tej samej chwili, niemal nieświadomie, twój mózg odtwarza ten gest. Specjalna grupa komórek – lustrzane neurony – aktywuje się, pozwalając ci nie tylko zobaczyć ten ruch, ale wręcz go „poczuć”, zrozumieć jego intencję i emocję, jaka mu towarzyszy. To nie magia, to neuronauka. A teraz przenieśmy tę scenę o dwadzieścia lat do przodu. Ta sama restauracja, podobna sytuacja, ale ty masz czterdzieści, pięćdziesiąt lat lub więcej. W twoim mózgu wciąż działają lustrzane neurony, ale teraz mają do dyspozycji coś, czego nie miały w młodości – ogromne archiwum życiowych doświadczeń. I to właśnie połączenie tej starożytnej, biologicznej zdolności do współodczuwania z mądrością zdobytą po czterdziestce czyni empatię nie tylko miłym dodatkiem do randkowania, ale jego absolutnym, neurobiologicznym kluczem.
Lustrzane neurony, odkryte przypadkiem przez włoskich naukowców w latach 90. ubiegłego wieku, to jedno z najważniejszych odkryć neurobiologii. Pokazują one, że nasz mózg nie jest odizolowaną fortecą. Jest społecznie „podłączony” do innych umysłów. Kiedy widzimy, jak ktoś się uśmiecha, nasze neurony lustrzane odpalają tak, jakbyśmy to my się uśmiechali. Kiedy widzimy, jak ktoś odczuwa ból, aktywują się te same obszary w naszym mózgu, które odpowiadałyby za nasz własny ból. To jest biologiczny fundament empatii – zdolności do rozumienia i współodczuwania stanów wewnętrznych drugiej osoby. W młodości ten system działa często jak nowe, nie do końca wykalibrowane oprogramowanie. Reagujemy gwałtownie, czasem nadmiernie, projektujemy własne lęki i oczekiwania na drugą osobę. Nasza empatia bywa powierzchowna, reaktywna. Po czterdziestce to się zmienia. Do czystego, neuronalnego „odbicia” dochodzi warstwa refleksji, którą daje życie.
Randki po czterdziestce rzadko są czystą kartą. Każdy z nas wchodzi w nie z historią spisaną nie tylko we wspomnieniach, ale i w neuronalnych połączeniach naszego mózgu. Nosimy w sobie ślady poprzednich związków – zarówno te piękne, jak i te bolesne. Doświadczyliśmy radości, zdrady, spełnienia, samotności, rodzicielstwa, strat, sukcesów zawodowych. To bogactwo doświadczeń nie jest obciążeniem, ale narzędziem, które – w połączeniu z naszym systemem neuronów lustrzanych – może uczynić z nas niezwykle wyczulonych i skutecznych „czytelników” drugiego człowieka. Kiedy teraz siedzisz na tej randce, twój mózg nie tylko odbiera sygnały. On je kontekstualizuje. Głębokość w jego oczach, gdy mówi o rozstaniu z dorastającymi dziećmi, nie jest dla ciebie abstrakcyjnym pojęciem. Twój mózg, dzięki twoim własnym doświadczeniom, może symulować to uczucie pustki i dumy zarazem. Kiedy mówi o presji w pracy, ty nie tylko słyszysz słowa – czujesz w cwellu echo własnego stresu. To nie jest zwykłe „współczucie”. To głęboka, uwspólniona ludzka świadomość.
Empatia po czterdziestce przestaje być jedynie emocjonalną reakcją, a staje się formą uwagi. To uważne, pełne szacunku słuchanie, które wykracza daleko poza słowa. Chodzi o dostrzeganie mikroekspresji na twarzy rozmówcy – tego krótkiego skurczu brwi, gdy wspomina się o byłym małżeństwie, lub delikatnego rozjaśnienia oczu, gdy rozmowa schodzi na pasję, jaką jest żeglarstwo czy malowanie. Nasze „dojrzałe” lustrzane neurony, wspomagane przez korę przedczołową odpowiedzialną za racjonalną analizę, pomagają nam odczytać te sygnały nie jako oderwane fakty, ale jako części większej, spójnej opowieści o drugim człowieku. Pozwalają nam usłyszeć ciszę między słowami, dostrzec napięcie w dłoniach, zinterpretować ton głosu. Na tym poziomie randkowanie przestaje być przesłuchaniem, a staje się wspólnym odkrywaniem.
Kluczową rolę odgrywa tutaj również samowiedza. Aby nasze lustrzane neurony mogły skutecznie „czytać” innych, musimy najpierw nauczyć się czytać samych siebie. Po czterdziestce mamy zwykle dużo większą świadomość własnych mechanizmów obronnych, triggerów i ran. Wiemy, co w nas wywołuje lęk, co sprawia, że się zamykamy, a co otwieramy. Ta samoświadomość jest niezbędna, aby odróżnić autentyczną empatię wobec drugiej osoby od projekcji – czyli przypisywania jej naszych własnych, nieprzepracowanych uczuć. Na przykład, jeśli mamy w sobie głęboki lęk przed porzuceniem, możemy błędnie zinterpretować czyjąś chwilową potrzebę przestrzeni jako oznakę odrzucenia. Nasze lustrzane neurony, niepohamowane przez samowiedzę, mogą wtedy odtworzyć w nas panikę, zamiast spokojnego zrozumienia. Dojrzała empatia polega na tym, by widzieć drugą osobę taką, jaka jest, a nie taką, jaką boimy się, że jest, lub jaką chcielibyśmy, żeby była.
W świecie randek po czterdziestce, gdzie tak wiele osób nosi zranienia, empatia staje się językiem gojenia. Spotykamy kobiety, które po rozwodzie mają wrażenie, że straciły część swojej tożsamości. Spotykamy mężczyzn, którzy całe życie gnali za karierą, a teraz czują, że nie potrafią budować głębokich więzi. Gdy wchodzimy z takimi osobami w interakcję, nasze lustrzane neurony pozwalają nam nie tylko zrozumieć ich ból intelektualnie, ale poczuć go na poziomie cielesnym. To z kolei prowadzi do zupełnie innej jakości komunikacji. Zamiast pocieszających frazesów („Wszystko będzie dobrze”), oferujemy autentyczną obecność. Możemy powiedzieć: „To musi być trudne. Nie potrafię sobie nawet wyobrazić, przez co przeszedłeś, ale słyszę ból w twoim głosie”. Taka odpowiedź, wypływająca z prawdziwego współodczuwania, buduje most nad przepaścią samotności. Sprawia, że druga osoba czuje się naprawdę usłyszana i ważna. A w budowaniu nowej, dojrzałej relacji, nie ma nic bardziej potężnego niż poczucie, że jest się naprawdę widzianym.
Empatia jest też antidotum na ego, które często bywa największą przeszkodą w nowych związkach. Po czterdziestce mamy ustaloną pozycję, nawyki, sposób życia. Łatwo wpaść w pułapkę traktowania randki jak negocjacji, w której trzeba postawić na swoim, obronić swoją niezależność, pokazać swoją siłę. Empatia, zakorzeniona w działaniu neuronów lustrzanych, rozbraja to ego. Przypomina nam, że po drugiej stronie stołu nie siedzi przeciwnik, ale równie złożona, wrażliwa istota ludzka z własnymi nadziejami i obawami. Kiedy skupiamy się na zrozumieniu jej świata, nasza własna potrzeba bycia „w porządku” lub „najlepszym” schodzi na dalszy plan. To uwalniające doświadczenie – przestać grać, a zacząć po prostu być i poznawać.
Co więcej, empatyczne randkowanie tworzy bezpieczną przestrzeń do bycia autentycznym. Kiedy czujemy, że druga osowa naprawdę stara się nas zrozumieć, a nie tylko ocenić, opada w nas presja, by udawać kogoś, kim nie jesteśmy. Możemy odważyć się pokazać nasze prawdziwe „ja” – wraz z jego niedoskonałościami, dziwactwami i historią. A to jest przecież sedno poszukiwań w dojrzałym wieku – nie znaleźć kogoś idealnego, ale kogoś, z kim możemy być prawdziwi. Empatyczna komunikacja na wczesnym etapie znajomości buduje fundament zaufania, który jest niezbędny, aby związek miał szansę przetrwać nieuniknione w przyszłości burze.
Warto też spojrzeć na to z perspektywy czysto pragmatycznej. W świecie aplikacji randkowych i powierzchownych ocen, empatia staje się twoim największym atutem, twoją „przewagą konkurencyjną”. Podczas gdy inni wysyłają identyczne wiadomości, ty możesz napisać coś, co pokazuje, że naprawdę przeczytałaś profil drugiej osoby i zastanawiasz się nad jej doświadczeniami. Na randce, zamiast mówić tylko o sobie, potrafisz prowadzić rozmowę w taki sposób, że twój towarzysz czuje się wartościowy i interesujący. To nie jest strategia. To naturalna konsekwencja prawdziwego zainteresowania drugim człowiekiem, które emanuje z naszej dojrzałej zdolności do empatii. Ludzie, zwłaszcza po przejściach, wyczuwają tę autentyczność na kilometr.
Oczywiście, rozwijanie i praktykowanie tej głębokiej empatii wymaga wysiłku. Wymaga odłożenia telefonu i prawdziwego skupienia na drugiej osobie. Wymaga powstrzymania się od osądów i natychmiastowych rad. Wymaga odwagi, by pozwolić sobie na odczuwanie dyskomfortu drugiej osoby, zamiast go natychmiast zagłuszać żartem lub zmianą tematu. To jest męczące, ale też niezwykle satysfakcjonujące. Każda taka głęboko empatyczna interakcja, nawet jeśli nie zakończy się kolejną randką, jest sama w sobie wartościowym spotkaniem dwóch ludzkich istot. Wzbogaca nas, poszerza nasze zrozumienie ludzkiej natury i pozostawia nas w poczuciu, że nawiązaliśmy prawdziwy, ludzki kontakt.
Wracając do naszej restauracji i kieliszka wina. Gdy po czterdziestce obserwujesz tę samą scenę, twój mózg nie jest już tylko biernym odbiorcą. Staje się aktywnym uczestnikiem tworzenia więzi. Twoje lustrzane neurony, wsparte życiową mądrością, pozwalają ci wejść w rodzaj cichej, neuronalnej harmonii z drugą osobą. To właśnie w tej przestrzeni – gdzie rozumiemy nie tylko słowa, ale i intencje, nie tylko gesty, ale i emocje, które za nimi stoją – rodzi się prawdziwa bliskość. Empatia nie jest więc jedynie społeczną umiejętnością. Jest biologicznym mostem, który, gdy jest świadomie używany przez dojrzałe osoby, może zamienić randkowanie z przerażającego skoku na głęboką wodę w piękną, wspólną podróż w głąb drugiego człowieka. W świecie, który często celebruje powierzchowność, ta głęboka, neuronalna i emocjonalna łączność jest najprawdziwszym skarbem, jaki możemy sobie nawzajem ofiarować.
Szekspirowski bohater, odczuwając melancholię, Danię nazywa “więzieniem”; Hamlet dziś zostałby zupełnie zmarginalizowany w swej opinii - to kraj ludzi najszczęśliwszych na świecie, co zgodnie podają wszelkie rankigi i badania ludzkiego szczęścia. W tym nieodległym od nas przytulnym kraju życie jest “hyggelig” - właśnie tak ciepłe i miękkie, jak trudna wymowa tego pojęcia, które powinno się wymawiać jak “hu/ygr”. Nie ma dosłownego tłumaczenia tego, czym jest “hygge” - nie jest to ani po prostu szczęście, ani tym bardziej modna dziś “uważność” czy “dobrostan” (z ang. wellness/wellbeing) i związany z tym nieomal “przemysł szczęścia”. Słowo ma bowiem wiele odcieni znaczeniowych, z których najbardziej centralne jest “błogość, zaowolenie, przyjemna chwila, dobry nastrój, miła atmosfera, opieka, poczucie bezpieczeństwa”. To swoisty zlepek znaczeniowy, który grozi tym, że w pewnym momencie wszystko, co pozytywne staje się “hygge” - i tak mamy “hygge-mieszkania” i cały przemysł dizajnersko-wnętrzarski, “hygge-modę” i topowe blogi modowe o ubraniach skandynawskich i duńskich szczególnie, “hygge-przedmioty” - zwłaszcza nastrojowe świeczki zapachowe, ledowe, dyskretne boczne oświetlenie do kuchni czy łazienki albo salonu - najbardziej “hyggowych” miejsc w naszych mieszkaniach i domach. Co to właściwie jest to “hygge” i jak je rozumieć?
Doświadczaliście je Państwo nie raz: proszę sobie wyobrazić, że leżycie na plaży nad egzotycznym morzem na wyspie z palmami, w ręku trzymacie gin z tonikiem, na kolanach leży fascynująca lektura, a dokoła są uśmiechnięci ludzie; czas przyjemnie zwalnia, nie trzeba sie nigdzie spieszyć, telefon jest wyłączony i nie ma z “tyłu głowy” żadnych zleceń firmowych “na wczoraj”; to wtedy są kameralne momenty, kiedy można przeżyć “hygge”. Jest przeciwieństwem nie tylko stresującego trybu życia, ale i stresującej mody na “zdrowy tryb życia” (gin z tonikiem), a także “techniki motywacyjne i aktywizujące” oraz wszelka stresująca “praca z ciałem”. Nic-nie-robienie nie jest łatwe - gdy współczesny człowiek jest niemal zrośnięty z telefonem, tabletem i laptopem, bardzo trudno początkowo przestawić się na tryb “off-line”, zwolnić, zatrzymać się, przystanąć…
Skąd wzięła się moda na hygge, czyli duński sposób na odwiecznie i w wielu przypadkach stale nas zawodzące i rozczarowujące szczęście doczesne? Dania to mały kraj, z sześcioma milionami ludności, niskim bezrobociem, rozbudowaną siecią świadczeń socjalnych, z niewielkimi różnicami między najlepiej i najgorzej zarabiającymi, a przy tym specyficznym klimatem społecznym, gdzie w obliczu wielu zawieruch dziejowych bardziej niż rywalizacja liczą się współpraca, społecznikostwo, utrzymywanie zdrowych relacji sąsiedzkich i rodzinnych; gdzie polityka nie ingeruje tak bardzo w prywatne przestrzenie. Dania ma przez połowę roku chłodną pogodę, stąd Duńczycy częściej spędzają w domu, skąd dzięki technologii mogą wykonywać pracę zdalną; więzi rodzinne są mocniejsze, a zamiast indywidualnej ścieżki “samospełnienia” liczy się nastawienie na potrzeby bliskich i empatia, którą przejawiają w wysokim stopniu.
Ludzkość od samych początków istnienia, nadal mimo wysiłków nauki spowitych tajemnicą, poszukiwała recepty na “wieczne szczęście”, eliksir młodości, a nawet alchemiczny kamień nieśmiertelności. Filozofowie i prorocy bardzo podobnie pojmowali los ludzki jako ciężki, lokując złote czasy w mitycznym edenie lub w krainie złotego eldorado; dopiero później sformułowano maksymę “carpe diem”, czyli “łap chwilę”, żyj i ciesz się z małych rzeczy. Zamiast wielkich czynów wojennych czy w dziedzinie sztuki, rozpoczęto poszukiwanie szczęścia w małych, drobnych sprawach codzienności; taki właśnie jest “hygge” - drobne przyjemności, miłe niespodzianki sprawiane najbliższym, wśród których Duńczycy spędzają o wiele więcej czasu niż reszta Europy.
Samo słowo wywodzi się ze staronordyckiego i pierwotnie oznaczało tam “myśleć” lub “być zadowolonym”; potem poprzez język norweski w XIX wieku zostało przejęte przez kulturę duńską i od razu stało się hasłem wywoławczym dla różnych bardzo spraw, które łączy jedno - mają nieść błogość, spokój i zadowolenie, nie mające jednak nic wspólnego z poszukiwaniem skrajnych doznań (ekstazy, rozkoszy), lecz raczej ze swobodną medytacją nad płynącą wolno rzeką, zachodzącym z wolna słońcem czy cieknącym i lekko szeleszczącym kranem, którego nie trzeba od razu reperować.
Zjawisko “hygge”, tak naturalne dla Duńczyków, jak wolność dla Amerykanów czy specyficzne zwyczaje kulinarne Włochów, staje się zrozumiałe, gdy popatrzymy szerzej: ludzie nie chcą już - jak w średniowieczu - czekać na sławę pośmiertną albo nawet nagrodę w zaświatach, lecz czuć się spełnionymi już “tu i teraz”; na temat szczęścia wiele napisano, a najważniejszym kontekstem dla “hygge” jest z jednej strony wspomniane hasło “carpe diem”, mające starożytny rodowód, jak i romantyczne filmy z nieodzowną atmosferą na kolacji przy świecach we dwoje; to jednak jeszcze nie tłumaczy swoistości tego, co pod pojęciem “hygge” rozumieją sami zainteresowani. Po pierwsze, oni sami dziwią się, że tak trudno Europejczykom zrozumieć, że hyggelig nie łączy się ani trochę z postawą konsumocyjną, a tym bardziej - hedonistyczną. Prędzej ze stoicką mądrością w przyjmowaniu i akceptacji drobnych przyjemności, które niesie nie życie oglądane w całości, lecz każdy jeden dzień z osobna. Jednak i to nie jest wyróżnikiem hygge, ponieważ każdy naród ma swoje “hygge” - i tak np. dalekowschodnia sztuka parzenia herbaty i związany z tym wielogodzinny nieraz rytuał czy brazylijskie świętowanie karnawału to też odpowiedniki bycia w hygge; jednak specyficzne dla Duńczyków jest co innego: wspólne spędzanie dużej ilości czasu, niezależnie od przeszków i trudności w relacjach, bez względu na trudną nieraz w Danii pogodę i klimat; to sztuka bycia razem bez ciążącego uczucia, że “trzeba już iść”, coś załatwić, albo usiąść ze słuchawkami i zanurzyć się w muzyce; zamiast tego Duńczycy słuchają muzyki razem, a pomaga im w tym sieć małych, nastrojowych karczm i gospod, gdzie można zjeść regionalne i zdrowe posiłki, i popatrzeć bez robienia niczego na rozciągający się za oknem elegijno-melancholijny nieco pejzaż, pełen łąk i wrzosowisk.
Żeby zrozumieć, dlaczego Duńczykom udaje się to, czego nie udaje się nawet sąsiadom, trzeba wyjaśnić, że kraj jest mały, co sprzyja poczuciu wspólnoty i zbudowanej na wspólnych kodach kulturowych tożsamości narodowej; Duńczycy są przywiązani do dobrych tradycji, a zarazem otwarci na wszystko, co nowoczesne; z jednej strony z Danii płynie rzeka mleka i wyjeżdża w świat świetne masło, do kultury krajów ościennych przenika literatura (Hans Christian Andersen był Duńczykiem), a z drugiej - to świetnie zorganizowane państwo, mimo najwyższego poziomu podatków, które umożliwiają utrzymanie małej grupy bezrobotnych z daleka od śladowej szarej strefy, państwo rzeczywiście przyjazne obywatelom. Stąd tak chętnie odwiedzane przez Niemców czy Szwedów.