Miłość, miłość, miłość – ile się o niej słyszy w XXI wieku? Ludzkość zaczyna być wylewna, nadużywa słów „kocham cię”, obiecuje wiele swojej ukochanej, ukochanemu a połowy nawet nie dotrzymuje. Skupmy się na jednym… Miłość między, tradycyjnie, kobietą a mężczyzną. O czym słyszymy? Czternastolatki tracą cnotę ze swoimi piętnastoletnimi „mężczyznami”, bo przecież miłość fizyczna to wszytsko. Niedojrzali nastolatkowie decydują się na seks, choć nie wiedzą, jakie pociąga to za sobą konsekwencje. Byle wcześniej, byle iść do przodu, byle nie być ostatnim z klasy, świętobliwym… Młodzi nie chcą nawiązywać więzi psychicznej, bo i po co wiązać się z kimś? Przecież utrata, która jest możliwa w każdym momencie, boli. A należy korzystać z życia, chwytać dzień, carpe diem i tak dalej. Czy na pewno? Zmiana w rozumieniu pojęcia "miłości" Dziś słowo "miłość" ludzkość utożsamia przede wszystkim z miłością fizyczną, w najlepszym wypadku - z uczuciem między zakochanymi. A przecież "miłość" oznacza chęć czynienia dobra względem drugiej osoby. Czy pragnąc, by ktoś mi się oddał, chcę dobra dla partnera, partnerki czy dla siebie samego? Robić świadomie
W polskich szkołach prowadzone są, owszem, lekcje wychowania do życia w rodzinie. Jednak jakie jest to wychowanie? Uczeń, jeśli tylko poprosi rodziców, może wypisać się z uczęszczania na zajęcia, a jeśli nawet chodzi na nie – nie podlega to nawet ocenie. Zajęcia prowadzi przeważnie nauczyciel od języka polskiego lub historii przykładowo, choć w jaki sposób mają oni przekazać informacje, zainteresować, pobudzić do myślenia? Najłatwiejszym sposobem, zamiast rozmowy, jest puszczenie filmu lub dyktowanie długich notatek – albo wygłoszenie niekończącego się monologu. Czy nie lepszą opcją byłoby prowadzenie wychowania do życia przez osobę obeznaną w temacie, czyli seksuologa lub psychologa? Nie, pewnie za duże koszta lub coś w ten deseń… Wyginęła czy jednak nie?
Pojęcie „cnoty”, kiedyś o zabarwieniu bardzo pozytywnym, teraz zaczyna zabarwienie to zmieniać. Wyśmiewane są dziewice, choć i to określenie nie jest dziś dobrze sprecyzowane, mocno, bardzo mocno ponaciągane. Jakby to obecność błony dziewiczej świadczyła o cnocie! Niestety, żyjemy w czasach, gdy wartości - kiedyś ogólnie uważane za dobre, szlachetne – wymierają. „Masz szesnaście lat i nadal tego nie robiłaś, robiłeś? Nie żyjemy w prehistorii!”. Chęć wzbudzenia podziwu Aktualnie nastolatki są tak zakompleksione, że za wszelką cenę chcą być podziwiane, szanowane przez rówieśników. Potrzeba bycia podziwianym istnieje od zawsze, taka już natura ludzka. Ale liczenie się ze zdaniem społeczeństwa, z opinią stało się swego rodzaju obsesją. Dążą do tego, by ich respektowano. Nastolatkowie myślą, że wzbudzą podziw w swoim gronie, chwaląc się, ile to już lasek wyrwali, z iloma chłopakami się przespali. Warunki odpowiednie Koleżanka, obeznana w temacie, zachęca: „to już czas, nie ma na co czekać”. Chłopak – nalega. Co robić, co robić? Spożyć alkohol dla dodania odwagi, przecież to najlepszy sposób, tak będzie najłatwiej. Im więcej alkoholu, tym mniej myślenia, łatwiej o złamanie zasad, którymi się kierowało. A później zdziwienie – „ja jestem w ciąży? Jakim cudem?”
Facet nie szanujeMówi się, że w XXI wiek to czasy kryzysu małżeństwa. Czy sposób się temu dziwić? Mężczyzna zwyczajnie nie uszanuje – choć nie sprawdza się to w stu na sto przypadków, zawsze są wyjątki – kobiety, która zdecydowała się na bliskość przy pierwszym spotkaniu. Kobiety, pozwólnie przejąć inicjatywę rycerzom, pozwólcie im się powysilać. Faceci we krwi mają zdobywanie, od początku nie mogą mieć zbyt wygodnie, bo później z manipulowaniem nimi będzie bardzo trudno. Pozytywne zmiany? Może jednak dokonują się powoli zmiany? Coraz głośniej słychać o organizacjach typu „Ruch Czystych Serc” i coraz mniej osób – a przynajmniej nie publicznie – je wyśmiewa. Cnoty się nie odzyska, dlatego czy nie lepiej zastanowić się, zanim podejmie się nieodwracalną – a jakże ważną – decyzję? Jeżeli już decyzja – taka czy inna – zostanie podjęta, po co mówić całemu światu o swoim życiu intymnym? Czy to, co intymne, nie lepiej zachować tylko dla siebie i osoby najbliższej?
Jak budować chemię, kiedy pierwsze wrażenie nie było piorunujące, ale coś w tej osobie przyciąga to dylemat, który zna chyba każdy, kto kiedykolwiek szukał partnera. W kulturze zdominowanej przez kult pierwszego wrażenia, natychmiastowej iskry i szybkich decyzji na aplikacjach randkowych, sytuacja, w której nie doświadczamy olśnienia, a jedynie ciekawości, może być dezorientująca. Czujemy wewnętrzny konflikt: z jednej strony racjonalny umysł podpowiada, że ta osoba wydaje się wartościowa, inteligentna, z poczuciem humoru, a z drugiej – brakuje tej magicznej, fizycznej iskry, o której tyle się słyszy i czyta. Większość z nas, kierując się tym poczuciem braku, odrzuca taki kontakt, wracając do bezcelowego przewijania profili w poszukiwaniu tego jedynego, który wywoła błysk w oku już przy pierwszej wiadomości. To podejście jest jednak krótkowzroczne i często prowadzi do pominięcia relacji o ogromnym potencjale. Prawda jest taka, że chemia nie jest monolitem. To złożone zjawisko, na które składa się chemia fizyczna, intelektualna i emocjonalna. Podczas gdy ta pierwsza bywa natychmiastowa i kapryśna, te dwie pozostałe często potrzebują czasu, by się rozwinąć. Są one zresztą często o wiele trwalsze i stanowią solidniejszy fundament dla związku niż ulotne uniesienie oparte wyłącznie na atrakcyjności fizycznej. To właśnie one są tym „czymś”, co nas przyciąga, nawet gdy brakuje piorunującego pierwszego wrażenia. To wewnętrzny głos, który mówi: „Z tą osobą czuję się dobrze. Rozmawia nam się łatwo. Mam wrażenie, że mnie rozumie.” To jest właśnie zalążek prawdziwej, głębokiej chemii, którą można i warto świadomie pielęgnować.
Pierwszym krokiem do zbudowania chemii w takiej sytuacji jest uznanie, że jej brak na starcie nie jest porażką, a jedynie punktem wyjścia. To przyzwolenie na to, by relacja rozwijała się w swoim własnym, naturalnym tempie, bez presji, by od razu czuć to „coś”. W świecie portali randkowych, gdzie każda rozmowa wydaje się testem na natychmiastową kompatybilność, takie podejście wymaga pewnej dojrzałości i cierpliwości. Warto zdać sobie sprawę, że pierwsze spotkania są często naznaczone stresem i niepewnością. Obie strony starają się zaprezentować jak najlepiej, co może prowadzić do sztuczności i blokady spontaniczności. Prawdziwa chemia często wyłania się dopiero wtedy, gdy obie osoby się rozluźnią, przestaną grać i zaczną być po prostu sobą. Dlatego zamiast rezygnować po jednej, niezbyt ekscytującej randce, warto dać szansę na drugie, a nawet trzecie spotkanie. Pierwsze mogło służyć jedynie przełamaniu pierwszych lodów. Drugie, w mniej formalnej atmosferze, może już przynieść więcej swobody. To właśnie w tych kolejnych, bardziej swobodnych interakcjach, często pojawia się ten prawdziwy, głęboki rezonans. Może się okazać, że osoba, która wydawała się początkowo nieśmiała, ma znakomite poczucie humoru. Albo że ktoś, kogo uznaliśmy za zbyt poważnego, po prostu potrzebował czasu, by się otworzyć i pokazać swoją ciepłą, czułą stronę.
Kolejnym kluczowym elementem jest świadome tworzenie przestrzeni dla autentyczności. Chemia nie rozkwita w atmosferze sztywnych pytań i odpowiedzi jak na rozmowie kwalifikacyjnej. Potrzebuje przestrzeni, by mogła się pojawić. Zamiast więc skupiać się na tym, by rozmowa „się kleiła”, warto spróbować zejść z utartych ścieżek. Zaproponować aktywność, która wymaga współpracy lub wywołuje emocje – może to być gra planszowa, spacer po nieznanym terenie, wspólne gotowanie. Takie sytuacje naturalnie obnażają nasze prawdziwe charaktery – to, jak radzimy sobie z wyzwaniami, czy potrafimy się śmiać z własnych błędów, jak wspieramy się nawzajem. To są sytuacje, w których rodzi się prawdziwa więź. Równie ważne jest stopniowe odsłanianie się – dzielenie się nie tylko suchymi faktami, ale także swoimi pasjami, marzeniami, a nawet drobnymi słabościami. Gdy pokazujemy drugiej osobie, kim naprawdę jesteśmy, dajemy jej sygnał, że może zrobić to samo. To wzajemne obnażanie się i akceptacja są jednym z najpotężniejszych katalizatorów chemii. Gdy czujemy, że ktoś widzi nasze prawdziwe „ja” i wciąż jest zainteresowany, rodzi się w nas głęboka wdzięczność i przywiązanie, które mogą przerodzić się w silne uczucie. To właśnie ten proces może przekształcić początkową ciekawość w coś znacznie głębszego i bardziej namacalnego.
Budowanie chemii to nie tylko kwestia pasywnie czekania, aż „się pojawi”. To proces, na który mamy realny wpływ poprzez nasze nastawienie, uwagę i konkretne działania. Kiedy pierwsze wrażenie nie było oszałamiające, ale czujemy magnes przyciągający nas do danej osoby, możemy świadomie podjąć kroki, aby ten zalążek związku rozwijał się we właściwym kierunku.
Kluczową strategią jest przejście od oceniania do ciekawości. Na pierwszych randkach często funkcjonujemy jak sędziowie – nieustannie oceniamy: „Czy ta osoba jest dla mnie wystarczająco dobra? Czy spełnia moje kryteria?”. To nastawienie zamyka nas na autentyczne poznanie drugiego człowieka. Zamiast tego, warto włączyć nastawienie badacza – kogoś, kto jest autentycznie ciekawy drugiej osoby. Zadawać pytania nie po to, by zweryfikować checklistę, ale by zrozumieć jej świat wewnętrzny: „Co cię naprawdę pasjonuje w tym, o czym mówisz? Jaka jest twoja najśmieszniejsza historia z dzieciństwa? Czego się boisz, a o czym marzysz?”. Gdy jesteśmy naprawdę ciekawi drugiego człowieka, przestajemy skupiać się na własnym lęku i ocenianiu, a zaczynamy tworzyć z nim prawdziwą więź. Ta ciekawość jest często zaraźliwa – gdy druga osoba czuje, że jesteśmy autentycznie zainteresowani, sama się otwiera i również zaczyna okazywać ciekawość wobec nas. To wzajemne, głębokie zainteresowanie jest jednym z najsilniejszych spoiw chemii.
Równie ważna jest praca nad fizyczną bliskością, ale w sposób stopniowy i nienatarczywy. Chemia fizyczna nie musi pojawić się jak grom z jasnego nieba. Często buduje się powoli, poprzez serię małych, delikatnych gestów, które stopniowo oswajają nas z fizyczną obecnością drugiej osoby. Może to być lekki dotyk dłoni podczas śmiechu, delikatne dotknięcie ramienia, by podkreślić pointę opowiadania, czy wspólny taniec. Te mikro-gesty są nieinwazyjne, ale wysyłają silny sygnał: „Jestem tobą zainteresowany i czuję się przy tobie komfortowo”. Pozwalają one obu stronom na oswojenie się ze sobą na poziomie fizycznym w bezpiecznym tempie. Warto obserwować reakcję drugiej osoby na te gesty i szanować jej granice. Jeśli odpowiada pozytywnie, można stopniowo posuwać się o krok dalej. Ten powolny taniec zbliżenia może być niezwykle erotyczny i budujący napięcie, często o wiele bardziej niż natychmiastowy, gwałtowny skok fizyczny. Tworzy on historię intymności między dwojgiem ludzi, która jest o wiele bogatsza i bardziej znacząca niż jednorazowy wybuch namiętności.
Bardzo pomocne jest także świadome kierowanie uwagi na pozytywne aspekty drugiej osoby. Nasz mózg ma naturalną tendencję do szukania zagrożeń i niedoskonałości. Jeśli na początku nie doświadczyliśmy olśnienia, możemy nieświadomie skupiać się na tym, czego brakuje: „Nie ma takiego poczucia humoru jak mój były”, „Jest trochę za niski”, „Jego styl bycia jest zbyt spokojny”. To nastawienie skutecznie torpeduje jakąkolwiek szansę na rozwój chemii. Świadoma praca polega na tym, by celowo przekierować uwagę na to, co w tej osobie jest dobre, ciekawe i atrakcyjne. Może ona ma niesamowicie ciepły uśmiech? A może jest niezwykle cierpliwym słuchaczem? Albo ma głos, który działa na ciebie uspokajająco? Koncentrując się na tych pozytywach, zaczynamy postrzegać daną osobę w coraz lepszym świetle. A im bardziej ją doceniamy, tym bardziej atrakcyjna się dla nas staje. To samonapędzający się proces: zauważamy coś pozytywnego, co budzi naszą sympatię, sympatia sprawia, że jesteśmy milsi i bardziej otwarci, a to z kolei zachęca drugą stronę do podobnego zachowania, co jeszcze bardziej wzmacnia pozytywne odczucia. W kontekście serwisów randkowych, które zachęcają do szybkiego szufladkowania, ta umiejętność świadomego kierowania uwagą jest nieoceniona. Pozwala ona dostrzec diament, który na pierwszy rzut oka nie błyszczy, ale pod powierzchnią ma niezwykłą wartość.
Ostatnim etapem jest integracja tych wszystkich elementów i przejście od budowania chemii do podjęcia świadomej decyzji o inwestycji w relację. To moment, w którym przestajemy biernie czekać na to, aż chemia „się stanie”, a zaczynamy aktywnie wybierać daną osobę, uznając, że potencjał, który w niej widzimy, jest wart naszej energii i zaangażowania.
Kluczowe jest tutaj zrozumienie, że w dojrzałej miłości chemia i decyzja idą w parze. Młodzieńcza miłość bywa często ślepa i impulsywna. Dojrzała miłość również zawiera w sobie element namiętności, ale jest ona wzmocniona przez świadomy wybór. To moment, w którym mówimy sobie: „Tak, na początku nie było iskry, ale teraz, gdy ją lepiej poznałem/am, widzę w niej kogoś wyjątkowego. Decyduję się dać tej relacji szansę i aktywnie w nią inwestować.” Ten akt woli jest niezwykle potężny. Gdy świadomie decydujemy się na kogoś, nasz umysł zaczyna szukać dodatkowych powodów, by tę decyzję utwierdzić (to tzw. efekt racjonalizacji po decyzji). Zaczynamy bardziej doceniać jej zalety, a jej wady stają się mniej istotne. To nie jest oszukiwanie siebie – to kierowanie energią w stronę, która obiecuje prawdziwą satysfakcję. W świecie platform do nawiązywania kontaktów, gdzie pokusa, by szukać dalej, jest zawsze obecna, ta świadoma decyzja o zatrzymaniu się i zainwestowaniu w jedną, konkretną relację, jest tym, co odróżnia poszukiwaczy przygód od budowniczych związków.
Równie ważne jest stworzenie przestrzeni dla intymności, która wykracza poza fizyczność. Chemia, która buduje się powoli, często ma głębsze korzenie. Warto więc inwestować w tworzenie wspólnych doświadczeń i sekretów. Wspólny wyjazd, nawet krótki, gdzie jesteście tylko we dwoje, z dala od codzienności. Wypracowanie własnych, wewnętrznych żartów i powiedzonek. Dzielenie się wspólnymi marzeniami i planami na przyszłość. To właśnie te wspólne, intymne przestrzenie stają się glebą, na której chemia rozkwita w pełni. W tej relacji nie chodzi już tylko o to, czy się sobie fizycznie podobamy, ale o to, że tworzymy razem mały, prywatny świat, do którego nikt inny nie ma dostępu. To poczucie wyjątkowego partnerstwa i wspólnoty jest często o wiele bardziej intoksykujące i trwałe niż jakakolwiek natychmiastowa iskra.
Wreszcie, warto zadać sobie fundamentalne pytanie: czego naprawdę szukam w związku? Czy szukam emocjonalnego rollercoastera, ciągłej niepewności i intensywnych, ale często krótkotrwałych uniesień? Czy może szukam partnera, przyjaciela, osoby, na której mogę polegać, z którą mogę się śmiać, dzielić trudnościami i budować bezpieczną przyszłość? Jeśli odpowiedzią jest to drugie, to relacja, która zaczyna się od spokojnej ciekawości i stopniowo, z szacunkiem i uwagą, ewoluuje w kierunku głębokiej więzi, ma o wiele większy potencjał, by spełnić te potrzeby, niż związek, który eksplodował namiętnością od pierwszej chwili, by potem równie gwałtownie zgasnąć. Budowanie chemii z kimś, kto od początku wzbudza nasze zaufanie i ciekawość, to inwestycja w trwałe, głębokie i autentyczne partnerstwo. To uznanie, że największa miłość nie zawsze przychodzi z hukiem, czasem przychodzi na palcach, szeptem, i aby ją usłyszeć, musimy przestać nasłuchiwać grzmotów.
Randki online zrewolucjonizowały sposób, w jaki ludzie nawiązują relacje. Internet daje nam możliwość poznawania ludzi z całego świata, co w teorii zwiększa nasze szanse na znalezienie idealnego partnera. Jednak ten nowy sposób nawiązywania relacji, mimo że oferuje liczne możliwości, niesie ze sobą także specyficzne wyzwania psychologiczne. Jak korzystanie z portali randkowych wpływa na naszą psychikę i jak radzić sobie z jego efektami?
1. Efekt natychmiastowej gratyfikacji
Portale randkowe są zaprojektowane w taki sposób, by dawać użytkownikom natychmiastowe bodźce. Każde „sparowanie” z inną osobą czy nowa wiadomość wywołują małe, ale zauważalne dawki dopaminy – neuroprzekaźnika, który odpowiada za uczucie przyjemności.
Uzależnienie od „powiadomień”: Szybka gratyfikacja powoduje, że użytkownicy mogą uzależniać się od ciągłego sprawdzania swojego konta w poszukiwaniu nowych interakcji. W pewnym momencie przeglądanie profili i otrzymywanie polubień staje się celem samym w sobie, zamiast być narzędziem do budowania prawdziwych relacji.
Pułapka krótkotrwałej satysfakcji: Szybkie interakcje online mogą sprawiać wrażenie, że nawiązanie relacji jest proste i natychmiastowe. Jednak gdy związek nie rozwija się tak, jak tego oczekiwaliśmy, możemy poczuć frustrację, ponieważ przyzwyczailiśmy się do szybkich, pozytywnych bodźców.
2. Dehumanizacja i „rynek relacji”
Portale randkowe, choć oferują mnóstwo możliwości, mają też swoją ciemną stronę. Przekształcają relacje międzyludzkie w pewnego rodzaju rynek, na którym oceniamy innych na podstawie zdjęć i krótkich opisów.
Skracanie czasu poznawania: W realnym życiu proces poznawania kogoś trwa dłużej, często przez rozmowy, spotkania i wspólne doświadczenia. W przypadku randek online interakcje są często szybkie, powierzchowne i oparte na natychmiastowym wrażeniu.
Efekt „produktu”: Przeglądanie setek profili może sprawiać, że zaczynamy postrzegać innych jako produkty do „wyboru”, a nie osoby z emocjami, potrzebami i złożonymi osobowościami. To może prowadzić do traktowania relacji w sposób bardziej konsumpcyjny, gdzie nieustannie szukamy „lepszej” opcji.
3. Idealizacja potencjalnych partnerów
Kiedy przeglądamy profile randkowe, bardzo łatwo wpadamy w pułapkę idealizacji. Widzimy wybrane zdjęcia, starannie skonstruowane opisy i często na tej podstawie tworzymy wyidealizowany obraz drugiej osoby.
Kreowanie fałszywego wizerunku: Wielu użytkowników portali randkowych tworzy wizerunek, który odbiega od ich rzeczywistości. To naturalna skłonność do przedstawiania siebie w jak najlepszym świetle, co nie zawsze jest uczciwe wobec potencjalnych partnerów. Spotkanie na żywo może więc prowadzić do rozczarowania, gdy okazuje się, że osoba, z którą rozmawialiśmy, nie jest taka, jak ją sobie wyobrażaliśmy.
„Efekt pierwszego wrażenia”: Psychologiczne badania pokazują, że nasze pierwsze wrażenie o kimś jest trudne do zmienienia. W kontekście randek online, gdzie decyzje o nawiązaniu kontaktu podejmowane są często na podstawie jednego zdjęcia, może to prowadzić do szybkiego odrzucania osób, które w rzeczywistości mogłyby okazać się wartościowymi partnerami.
4. Presja bycia „idealnym”
Portale randkowe sprzyjają tworzeniu wizerunku siebie, który ma zaimponować innym. W takim środowisku łatwo poczuć presję, by wyglądać idealnie, mieć idealne hobby, a nawet prowadzić „idealne” życie.
Zaniżona samoocena: Użytkownicy mogą porównywać siebie z innymi, co prowadzi do uczucia, że nie są wystarczająco atrakcyjni lub interesujący. Brak odpowiedzi na wiadomości lub niewielka liczba polubień może powodować spadek samooceny i wątpliwości co do swojej wartości.
Kreowanie sztucznej tożsamości: Zamiast być sobą, użytkownicy mogą tworzyć wyidealizowane wersje siebie, co prowadzi do rozbieżności między rzeczywistością a oczekiwaniami. W efekcie, nawet jeśli ktoś znajdzie partnera, istnieje ryzyko, że prawdziwa tożsamość wyjdzie na jaw, powodując rozczarowanie i niepowodzenie relacji.
5. Zmiany w budowaniu intymności
Budowanie intymności i zaufania w relacjach wymaga czasu i zaangażowania, czego portale randkowe nie zawsze sprzyjają. Szybkie interakcje i krótkie rozmowy mogą ograniczać możliwość rozwinięcia głębokiej więzi.
Komunikacja online a offline: Wiele osób czuje się pewniej w komunikacji online, co może prowadzić do budowania relacji na powierzchownym poziomie. Spotkania twarzą w twarz wymagają większej odwagi i otwartości, co może być wyzwaniem dla osób przyzwyczajonych do randek online.
Intymność emocjonalna: W świecie randek online możemy łatwo nawiązać kontakt z wieloma osobami, ale budowanie prawdziwej intymności wymaga zaangażowania, czasu i wspólnych doświadczeń. Szybkie rozmowy i brak długotrwałego zaangażowania mogą utrudniać rozwój emocjonalnych więzi.
Jak korzystać z portali randkowych świadomie?
Mimo wyzwań, portale randkowe mogą być skutecznym narzędziem do nawiązywania wartościowych relacji, pod warunkiem, że korzystamy z nich z rozwagą.
Zachowaj autentyczność: Ważne jest, aby prezentować siebie w sposób autentyczny, zamiast kreować idealizowany wizerunek. To pozwoli na przyciągnięcie osób, które będą nas akceptować takimi, jakimi jesteśmy.
Bądź świadomy pułapek: Zrozumienie, że portale randkowe mogą prowadzić do idealizacji, nadmiernych oczekiwań i uzależnienia od szybkich gratyfikacji, pozwoli na bardziej zrównoważone podejście do randek online.
Zadbaj o swoją samoocenę: Odrzucenie to naturalna część randek, zarówno online, jak i offline. Ważne jest, aby nie brać tego do siebie i nie pozwalać, by wpływało to na naszą samoocenę.
Portale randkowe dają nam wyjątkową możliwość poznawania nowych osób i budowania relacji. Jednak wpływają one na naszą psychikę na wiele różnych sposobów, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Świadomość psychologicznych mechanizmów, które nimi rządzą, pozwoli nam podejść do randek online z większą uważnością, budując autentyczne i trwałe relacje.